Iedere dag een gezond weetje. Vandaag: Het woord cool neemt afstand van zijn traditionele betekenis
Ivan Wolffers schrijft elke dag een gezond weetje, gebaseerd op onderzoeken met merkwaardige en soms ongelofelijke uitkomsten. Door de weetjes van Wolffers leer je van alles over bijvoorbeeld verschillende ziektes, medicijngebruik en gezond afvallen, maar ook over de vaak komische verschillen tussen mannen en vrouwen.
Is wat we ‘cool’ noemen nog wel hetzelfde als wat we 50 of 30 jaar geleden met dat begrip probeerden aan te duiden? Onderzoekers ontdekten dat onze ideeën rond wat ‘cool’ is in de loop van de tijd behoorlijk veranderd zijn. Voor het onderzoek werden bijna 1000 deelnemers gerekruteerd die een vragenlijst in moesten vullen over eigenschappen, gedrag en mensen die ze in verband met het begrip ‘cool’ brachten. De deelnemers noemden karakteristieke eigenschappen die ze in verband met cool brachten. Daarna werd aan twee groepen van de deelnemers gevraagd de karakteristieke eigenschappen een cijfer te geven voor ‘cool’ en ‘maatschappelijk gewenst’. Tenslotte moesten de deelnemers hun vrienden beoordelen ten aanzien van hoe ‘cool’ ze waren, maar ook op andere persoonlijkheidskenmerken. De onderzoekers ontdekten dat wat vroeger cool was dat nu niet meer is. Ze hadden niet verwacht dat het begrip zoveel van zijn historische oorsprong en betekenis had verloren, namelijk sterk verbonden met tegencultuur, rebellie en een individuele houding. Tegenwoordig gaat het bij cool juist om: Vind ik de persoon aardig? Is deze persoon vriendelijk voor andere mensen, aantrekkelijk, vol zelfvertrouwen en succesvol? Dat is tegenwoordig ‘cool’, tenminste onder jonge gemiddelde mensen. Er zijn ook groepen waar de traditionele aspecten van het begrip ‘cool’ nog enigszins gewaardeerd worden – rebellie en onthechting -, maar toch niet zo veel als vriendelijkheid en warmte. Voor mij blijft de grote vraag: red ik het nog wel met mijn zonnebril?
Taal is levend en daarmee is de betekenis van dit soort wollige woorden zeker onderhevig aan verandering. Maar het is zeker een wollig woord. Naast dat 'cool' aan de ene kant van het spectrum 'gaaf' kan betekenen, kent het anderzijds de betekenis van 'in orde' zonder dat er iets positief, soms zelfs iets negatief wordt gevonden, maar niet zo erg om er verder aandacht aan te besteden. Je hebt bijvoorbeeld iets rottigs gezegd of gedaan, hebt er spijt van, maar de ander zegt zonder al te veel enthousiasme: Nee joh, 't is cool. Ook als iemand gevallen is, boos is, of verdriet heeft kan deze zeggen dat het cool is om van de ongewenste compassie af te zijn.
Ik zat gisteravond Capotes "Breakfast at Tiffany's' te lezen, en daarin wordt het woord 'cool' gebruikt voor 'dood zijn'. Holly Golightly zegt ergens: 'I was almost cooled' nadat ze in het ziekenhuis heeft gelegen en er komen ook andere vermeldingen in die context voor. Taal is inderdaad levend, zoals Ted zegt.
Het viel me ook al op dat als ik tegen mijn kinderen praat dat cool ongeveer de enige overlevende is uit de woordenschat van mijn jeugd. Maar het woord heeft zijn gevoelswaarde van nadrukkelijke bijzonderheid verloren en betekent nu simpelweg goed. Bijgevolg hoor je nooit het tegengestelde: uncool