Wat ik leerde van Trump

Ik was tijdens mijn doorgeschoven kerstvakantie net een beetje op weg in de bestseller Sapiens van Yuval Noah Harari over de geschiedenis van de mensheid toen Fire & Fury over Trump losbarstte. Dat kreeg natuurlijk meteen voorrang, want spanning en sensatie. Ik rukte me los uit de verhandeling over de homo erectus, de homo neanderthalensis, de homo soloensis, de homo floresiensis en al die andere mensensoorten die de geschiedenis niet hebben overleefd en zijn verdrongen door onze eigen soort, de homo sapiens. Terwijl ik Fire & Fury verslond met de gretigheid waarmee een holbewoner zich op een neergehaalde mammoet stortte, ontwaardde ik langzaam maar zeker een nieuwe, nog niet erkende mensensoort: de homo stupidus.

Want dat is wat het boek vooral biedt: de bevestiging dat in het Witte Huis een gevaarlijke gek zit. Of nou ja bevestiging, het versterkt je geloof want auteur Michael Wolff presenteert vooral anekdotes en de lezer moet vaak maar zelf inschatten of die kloppen. Een aanstekelijk voorbeeld daarvan is het verhaal over de voorkeur van de president voor seks met getrouwde vrouwen.

Je leest het en denkt wat een enorme eikel is die gast. Het is bovendien een anekdote die het goed doet aan de dinertafel, onder vrienden. Maar klopt het ook? De schrijver maakt niet duidelijk of hij het van Trump zelf heeft of anderen dit verhaal over hem vertellen. Is het ook echt gebeurd? Of heeft Trump het gewoon een keer als plan verzonnen? Of achtte iemand anders hem er alleen maar toe in staat? Is het eigenlijk wel een effectieve manier om het doel, naar bed gaan met de vrouw, te bereiken? Je zou kunnen verzinnen dat seks met Trump de ultieme wraak is op je partner maar of een gekrenkte echtgenote ook echt de daad bij het woord voegt, lijkt me zeer de vraag. Laat staan dat het een methode is die voor herhaling vatbaar is.

Tegelijkertijd zijn er zoveel verhalen bekend van Trump, ook uit zijn eigen mond, over zijn seksuele omgangsvormen – grab ‘m by the pussy – dat de vraag of de anekdote wel of niet waar is, niets afdoet aan het onweerlegbare feit dat hij een extraordinaire hork is. En dat geldt voor veel verhalen in het boek. Ze bevestigen dat wat je al dacht en versterken het beeld nog eens.

Wolff schrijft dat Trump eigenlijk helemaal niet geloofde dat hij president zou worden en dat ook niet wilde. Het zou zo maar kunnen en is in ieder geval een puzzelstukje dat past in het beeld dat Trump zelf oproept. Net als de hele reeks smakelijk geserveerde voorbeelden van zijn schrijnend gebrek aan capaciteiten. Hij is bijvoorbeeld weliswaar zakenman maar niet in staat om een balans te lezen. Hij leest sowieso amper tot niet. Hij spreidt een totale desinteresse ten toon voor het landsbestuur en heeft nauwelijks politiek inzicht. Met als resultaat dat het Witte Huis is veranderd in een politieke versie van Fawlty Towers, compleet met het voortdurend ‘don’t mention…’ gefluister, om het humeur van de president niet te bederven.

De verbijsterende voorvallen en weetjes worden door Trump zelf min of meer bevestigd in de manier waarop hij zich in het openbaar gedraagt. Dat hij iedere dag over de verkiezing van 2016 begint bijvoorbeeld, laat zien dat hij nog steeds bezig is met die gebeurtenis. Zijn overwinning als een soort onverwerkt trauma.

Dat klinkt allemaal bizar en is het natuurlijk ook maar wil niet zeggen dat het uniek is. Wie de geschiedenisboeken er op naslaat komt voortdurend leiders tegen die compleet gestoord zijn. Keizer Nero, koning Christiaan VII van Denemarken, Pol Pot, Adolf Hitler, om er maar een paar te noemen. De vraag is overigens soms of ze echt gek waren of dat het alleen maar goed uitkomt om ze zo te betitelen omdat ze daarmee buiten onszelf geplaatst worden. Want Trump lijkt misschien meer op ons dan we zouden willen. Je eigen fouten herken je altijd het eerst in iemand anders, leerde mijn moeder me.

Het echte probleem van wat in Fire & Fury beschreven wordt, valt buiten de orde van het boek: waarom werd deze clown door een groot deel van de bevolikng gekozen als leider? Omdat hij zijn kiezers vertelde wat ze wilden horen. Of het waar is wat hij beweerde deed er voor hen eigenlijk niet toe.

In Sapiens schrijft Yuval Noah Harari dat één aspect de homo sapiens onderscheidt van alle andere mensensoorten: het vermogen om te geloven in mythes. Dat stelt ons in staat onszelf op veel grotere schaal te organiseren dan de andere mensensoorten. Het gaat daarbij niet alleen om religie. Geld bijvoorbeeld is ook een mythe, het is alleen maar wat waard omdat we geloven dat het wat waard is. Houdt dat geloof op, dan stort de mythe ineen, zie de hype rond bitcoin. Geld is tegelijkertijd ook een middel om ons leven op ongekende wijze te organiseren.

Trump is als beroepsverkoper een meester van de mythe: een simpele muur houdt de migratie tegen, om er maar een te noemen. Racistische sentimenten, een van de belangrijkste drijfveren voor zijn kiezers om op hem te stemmen, zijn natuurlijk ook mythes waarmee mensen zichzelf willen overtuigen dat ze beter zijn dan de zichtbaar anderen.

Vrijdag verschijnt de Nederlandse vertaling van Fire & Fury, een klus die in rap tempo is geklaard door zes vertalers. Ik ben benieuwd of het boek in Nederland ook zo zal aanslaan en of de lezer dan net als ik een déjà vu krijgt. Want de chaos in het Witte Huis mag dan angstaanjagend vermakelijk zijn, of andersom, het relaas riep ook een gevoel van herkenning op. In Nederland zijn we al ruim vijftien jaar in de ban van dit soort politici en de bijbehorende gevolgen. Het amateurisme uit Fire & Fury herinnert aan de LPF waarmee de kiezer massaal een stel incapabele malloten aan de macht hielp. Een aantrekkingskracht die sindsdien niet meer is bezworen. De nieuwste variant heet Forum voor Democratie. Allemaal hebben de politieke kermisklanten gemeen dat ze grossieren in mythes die er bij een deel van de bevolking ingaan als zoete koek. Of het waar is interesseert deze kiezers niet, ze willen dat het waar is. En dat is wat Trump deelt met zijn kiezers.

Al vijftien jaar klinkt als remedie dat we die kiezers serieus moeten nemen, dat het heus niet allemaal racisten zijn. Dat is de mythe van de andere kant: ‘het is niet zo erg als je denkt’. Maar moet je mensen die aantoonbare onzin geloven serieus nemen? Bestrijd je anti-vaccinisten het best door hun praatjes aan te horen en verder te verspreiden? Het lijkt mij niet.

Wat dan te doen met de homo stupidus? Het antwoord is simpel: verzin een betere mythe. Of blaas een oude mythe nieuw leven in. Dan heb je bovendien zelf ook weer eens wat om in te geloven. Mensenrechten bijvoorbeeld, die hebben we ook zelf verzonnen. We lijken het alleen verleerd om ze uit te dragen. Lees het boek en leer van Trump.