Wat ik leerde van bomenknuffelaars

Een tijd geleden brak ik op straat een gewelddadige ontvoering af, samen met wat vrienden en een jongen die een bomenknuffelaar bleek. Over de ontvoering vertel ik misschien nog eens een andere keer – “het komt meer voor dan je zou verwachten,” zei de gealarmeerde politieagent – maar aan die bomenknuffelaar dacht ik tot mijn eigen verbazing vaker terug dan aan het trillende slachtoffer.

Hij was in de 20, lange dreadlocks, had een skateboard bij zich – sinds die avond weet ik dat je dat heel goed als wapen kunt gebruiken – en vertelde, terwijl we op de politie wachtten, dat hij net uit het park kwam. “Er staat daar een boom waar ik bevriend mee ben.” Toevallig wist ik meteen welke boom hij bedoelde, het is de dikste in de stad, een plataan die er al sinds 1860 staat. 160 jaar oud. Hij bleek er elke dag heen te gaan om tegen de stam te zitten. “Krijg je energie en rust van”. Ik stond er extra van te kijken omdat het al laat op de avond was en de duisternis was ingevallen. Zelf ben ik niet zo’n held dat ik na het donker nog graag het park in kom. Al is het niet vanwege de struikrovers dan wel voor de uitzonderlijke mogelijkheid dat spoken toch bestaan. Je merkt, ik sluit niets uit in dit leven.

Sindsdien vraag ik me nu en dan af of het mogelijk is een band te hebben met een boom. Dat leek me altijd toch meer iets voor zweefkezen, voor mensen die denken dat een rots een ziel heeft. Maar nu ik dit weekend de film Hidden Life of Trees zag, twijfel ik daar niet meer over. Ik pijnig me daarentegen het hoofd over de vraag of de band wederzijds kan zijn. En nee, dat is geen cynisch grapje.

Hidden Life of Trees is een soort verfilming van de megabestseller Het Verborgen Leven van Bomen van boswachter Peter Wohlleben. De Engelstalige titel is enigszins misleidend want het is een Duitse documentaire. Misschien vreest de distributeur dat het publiek wegblijft als ze Duitse woorden zien. En dat zou zonde zijn want de film is erg belangrijk.

Wohlleben is een man die zeer onopvallend en bescheiden oogt, alsof hij gecamoufleerd is voor de massa, maar hij is een eco-celebrity. In Duitsland is hij de best verkochte non-fictie auteur. In de film zie je hem geïnterviewd worden, zalen vol geboeide luisteraars toespreken en natuurlijk bossen bezoeken. Want op die laatste plek is deze rockster van het woud het meest op zijn plaats.

De boswachter gebruikt om zijn publiek inzicht te geven in de onbekende wereld van bomen een methode die lang taboe was in de wetenschap: antropomorfisme, het toekennen van menselijke eigenschappen aan dieren en dingen. Er lijkt op het eerste gezicht wat te zeggen voor dat taboe, want het voorkomt projectie, maar de wereldberoemde bioloog Frans de Waal heeft duidelijk gemaakt wat voor desastreuze gevolgen het heeft gehad in het – gebrek aan – begrip van dieren. Je kunt zelfs stellen dat de verwoesting van de planeet er aan te wijten is. Doordat de natuur als een ding wordt gezien, dat geld oplevert, in plaats van iets dat onderdeel is van ons bestaan gaan we er mee om alsof het een gebruiksvoorwerp is. We gedragen ons in die zin als mensen die hun organen verkopen om een luxe leventje te kunnen leiden.

Wohlleben presenteert bomen en bossen als wezens. Ze verplaatsen zich bijvoorbeeld. Ze trekken van oost naar west, noord naar zuid. Alleen gaat het zo langzaam, over een periode van duizenden jaren, dat we het niet opmerken. Niet de boom zelf verplaatst zich maar de nakomelingen en zo schuift het bos op. Ik zeg nakomelingen omdat de Duitse bosexpert laat zien dat het families zijn. Bomen zorgen voor elkaar, helpen elkaar groeien via een vernuftig systeem. Ze waarschuwen elkaar bijvoorbeeld voor gevaar, door speciale alarmstoffen aan te maken die zich via de lucht verspreiden.

De film zit vol met aansprekende voorbeelden en fabelachtige weetjes maar het verhaal van Wholleben gaat vooral over hoe verkeerd we omgaan met bossen. Hoe we steeds weer menen slimmer te zijn dan alle andere organismen. Het inmiddels beruchte ‘de natuur overwinnen’-denken, waarop de natuur nu antwoordt met de klimaatcrisis. Eens zien wie er dan nog wint.

“Een houthakker die zegt dat hij voor het bos zorgt, is als een slager die zegt dat hij voor dieren zorgt,” stelt Wohlleben. Hij is niet tegen kappen, niet tegen gebruik van hout maar de manier waarop er nu omgegaan wordt met bossen is totaal verkeerd, de pr van de industrie ten spijt.

Soms gaat hij ver. Hij beweert bijvoorbeeld dat iedere boom een eigen karakter heeft. Het waren de momenten waarop ik me afvroeg of alles wat hij beweert wel hout snijdt, excusez le mot. Is hij geen vermomde bomenknuffelaar die denkt in aura’s en wat al niet meer? Het staat zijn overtuigingskracht niet in de weg. Zijn betoog over de eenzaamheid van stadsbomen is hartverscheurend. We denken natuur te zien maar het zijn veelal een soort plofkippen.

De boswachter toont aan dat samenwerken belangrijker en natuurlijker is dan concurrentie. Die constatering past in het grote werelddebat dat steeds meer aanzwelt en ook daarom is de film de moeite waard. Het is een typisch menselijke tragedie. We zijn de natuur beter gaan begrijpen dankzij Darwin maar hebben van zijn ‘survival of the fittest’ wrang genoeg vervolgens ook een politieke, economische ideologie gemaakt die concurrentie als zaligmakend ziet. Dat verwoest de samenleving, net zo goed als de planeet die Darwin juist trachtte te begrijpen.

Samenwerken en voor elkaar zorgen werkt beter. Dat is de boodschap van Wohlleben en hij zegt het niet maar het vereist dat we de samenleving anders gaan benaderen. Samenwerken, samen leven in plaats van een rat race. Door spontane samenwerking konden we als voorbijgangers indertijd ook die ontvoering afbreken. Door het slachtoffer te beschermen, duidelijk te maken dat we niet zouden opgeven. Ook al waren de kidnappers vast veel fitter en in ieder geval sterker. De bomenknuffelaar bleek daarbij uiteindelijk het slimst en dapperst van ons allemaal. Dit soort mensen werden, net als andere geitenwollensokken-types, decennialang uitgelachen om hun vermeende wereldvreemdheid maar ze begrijpen de wereld beter dan de zogeheten rationelen die zo overtuigd zijn van hun superioriteit. Ik denk nog wel eens aan hem als ik plaatsneem onder de dikke plataan in het park.