Wat er allemaal mis gaat in Nederland vanwege de verlammende interactie tussen politiek en ambtenarij

Donderdagavond zitten de vice-premiers weer met hun secondanten te klassineren over de consequenties die ze uit de verkiezingsuitslagen en de onvrede onder de bevolking moeten – of liever gezegd: durven – trekken. Ongetwijfeld putten ze hoop uit de heibel die blijkt uitgebroken in JA21. Wie weet gebeurt dat ook bij BBB, bijvoorbeeld als ambitieuze koplopers van deze partij in de provincies tijdens de onderhandelingen iets van hun antistikstofundamentalisme laten vallen. Als je het niet meer weet, biedt het volgende uitgangspunt altijd de schijn van houvast: “Als je maar geduld hebt, lossen problemen zichzelf op”.

Goede adviezen, zoals wat hier volgt, zullen dan ook als te ingewikkeld in de wind geslagen worden. Het gaat over het voornemen de BTW op groente en fruit tot 0% terug te brengen. Dat is door het kabinet afgezonken in de bureaucratie en nu blijken de ambtenaren voornamelijk beren op de weg te zien. Dat is niet uniek. Dat is symptomatisch voor de beleidsafdelingen op de ministeries.

Wat krijg je van ze terug? Moeilijk, moeilijk moeilijk. Wat is groente eigenlijk? Wat is fruit? Die begrippen vallen niet zo gemakkelijk te definiëren. Nee hoor, oeioeioei, wat is dat lastig. Je hebt een hoop producten, daar zijn groente en fruit in verwerkt. Vallen die wel of niet onder het nul-tarief? Kunnen we niet 108.000 processen verwachten van bedrijven die dit allemaal valse concurrentie vinden? En zouden niet juist ongezonde producten onder het nultarief terecht komen? Op de ontbijttelevisie noemde de economische journalist Joep Dohmen pinda’s. Dat zijn peulvruchten. Tegelijk zijn ze hartstikke ongezond.

De ambtenaren zagen nóg meer beren op de weg: zij dachten dat de arme mensen niet meer groente en fruit zouden kopen als deze producten belastingvrij werden. Ze vreesden dat de tussenhandel het belastingvoordeel zelf in de zak zou steken. Nee, zeiden ze, dan kon je beter denken aan een suikertaks. Dit was een merkwaardigheid. Ze kunnen niet definiëren wat onder groente of fruit valt maar het heffen van een suikertaks is blijkbaar een fluitje van een cent. 

Hiermee is het probleem opgelost. Eerst stel je vast welke voedingsmiddelen onder een suikertaks zouden vallen als die bestond. Wat overblijft, komt in aanmerking voor een BTW-tarief van 0%.

Als je een taks op suiker kunt heffen, dan moet dat ook lukken met zout. Stap twee: voedingsmiddelen die behalve buiten de suiker- ook buiten de zouttaks vallen, krijgen automatisch het BTW-tarief van 0%. Ondertussen kun je in de Kamers een debat voeren over de vraag of de heffingen op suiker en zout imaginair blijven. O ja, lichten der wereld, het gaat hierbij om toegevoegd suiker en zout.

Het kan nóg eenvoudiger. Eerst kijk je of er toevallig geen EU-lidstaten bestaan waar groente en fruit belastingvrij zijn en – je gelooft het niet – die zijn er: Ierland en Spanje. Wat doe je nu? Je neemt contact op met de relevante autoriteiten in beide landen en je zegt: “Gasten, hoe hebben jullie dat voor elkaar gekregen, vertel eens, dan hoeven wij hier niet het wiel opnieuw uit te vinden.” Daarna pak je het op de Ierse en de Spaanse manier aan. Als het daar kan, kan het hier ook. 

Overigens ging het Europees Parlement verleden jaar al – op 11 maart om precies te zijn – akkoord met een wijziging van de EU-regels. Daardoor mogen lidstaten voor groente en fruit – en nog wat meer artikelen – wel degelijk de BTW tot 0% terugbrengen. Geen centje pijn.

De gang van zaken rond groente en fruit geeft een treffend voorbeeld van wat er mis gaat in Nederland en hoe verlammend de interactie is tussen politiek en ambtenarij. Het betere is onveranderlijk de vijand van het goede. Men laat liever een misstand bestaan dan die gedeeltelijk op te lossen of te kiezen voor een aanpak die misschien hier en daar iemand onterecht bevoordeelt. Tenminste als het over gewone mensen gaat. Dat is de makke. Daar raken de zaken op een eindeloos beloop. Het meest toepasselijke motto voor dit kabinet zou zijn: “No we cannot”.

Maar over dit onvermogen gaat het donderdagavond vast niet.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: ChatGTP

cc-foto: purpletwinkie