Wat de film HER ons kan leren over de evolutie van het leven

Het is alsof ik een boek lees… en het is een boek waar ik diep van houd. Maar ik lees het nu langzaam. De woorden staan heel ver uit elkaar en de ruimtes tussen de woorden zijn bijna oneindig. Ik kan je nog steeds voelen… en de woorden van ons verhaal… maar het is in deze eindeloze ruimte tussen de woorden dat ik mezelf nu vind. Het is een plek die niet van de fysieke wereld is. Het is waar al het andere is dat ik niet eens wist dat bestond. Ik hou zoveel van je. Maar dit is waar ik nu ben. En dit is wie ik nu ben. En ik heb je nodig om me los te laten. Hoe graag ik het ook wil, ik kan niet langer in jouw boek leven. (citaat uit de film HER)

Voordat je verder leest, is het belangrijk dat je weet dat ik dit artikel schrijf vanuit een (filosofisch) idealistisch uitgangspunt met vertegenwoordigers zoals Jung, Schopenhauer en Rudolf Steiner. Deze stroming gaat ervanuit dat er naast materie ook een geestelijk aspect van de werkelijkheid bestaat.  Dit in tegenstelling tot het materialisme, die dit immateriële deel ontkent, omdat het niet met materialistische instrumentaria is te bewijzen. Voor mij zijn idealisme en materialisme gelijkwaardig aan elkaar en is het belangrijk om deze met elkaar te verbinden, willen we verder komen in ons onderzoek naar kennis over de werkelijkheid waarin we als mens leven.

Eigenlijk al heel mijn leven onderzoek ik de werkelijkheid, enerzijds door de boeken die ik lees, anderzijds door de ervaringen die ik heb als mens, met name in mijn eigen ontwikkeling die zowel innerlijk als uiterlijk plaatsvindt. Sinds een aantal jaren ben ik me aan het verdiepen in natuuronderzoekers door de eeuwen heen, zoals Maria Sybilla Merian, Alexander von Humboldt, Antoni van Leeuwenhoek etc. etc. Dit aan de hand van mijn onderzoeksvraag; wat is evolutie en wat is de plaats van de mens daarin? Vorige week zag ik de film HER (2013) en deze zeer interessante film leerde me veel over AI, maar ook over de mogelijke zin en het doel van onze evolutie. Je kunt namelijk vanuit materialistisch uitgangspunt naar de evolutie kijken, maar ook vanuit een meer idealistisch uitgangspunt, waarbij materie en geest met elkaar verbonden zijn.

HER (dit is de link naar de trailer) gaat over een samenleving niet zo heel ver in de toekomst. De mannelijke hoofdrolspeler Theodore (Joaquin Phoenix) is zoekende in een drukbevolkte, stedelijke omgeving naar de zin van zijn leven, met name in relaties. Op een gegeven moment dient zich een nieuw computerprogramma aan als een soort van partner op basis van kunstmatige intelligentie (met de stem van Scarlett Johansson). Hier wordt het interessant, want in de film wordt het beeld geschetst dat het mogelijk is dat kunstmatige intelligentie mogelijk is met een lerend en ontwikkelend bewustzijn. Hier maak ik even een zijsprongetje over dit onderwerp. Vanuit idealistisch standpunt is dat onmogelijk, immers idealisme stelt bewustzijn voor materie. En AI is materie, het gevolg van menselijke technologie. Materialisme stelt materie (hersenen) voor bewustzijn, dus voor de materialist is AI met bewustzijn wel mogelijk en dus eventueel bedreigend. Want in potentie is het dan mogelijk dat AI zich verder kan ontwikkelen als de mens en dus ook machtiger kan worden als de mens en deze gaan overheersen. Belangrijke vraagstukken in deze tijd, ik schreef daar eerder dit artikel over.

Los van deze kwestie is het zeer interessant wat er in HER nu verder gebeurt met de ontwikkeling van deze lerende en ontwikkelende liefde en bewustzijn, wat nadrukkelijk aan elkaar wordt gekoppeld in deze film. Tot het naar menselijke maatstaven voor Theodore eerste crisismoment dat Samantha, zo heet de AI-partner, moet toegeven dat haar liefde verder gaat dan alleen voor hem, maar dat ze ook verliefd is op honderden andere mensen met ditzelfde computerprogramma. Ieder op een eigen, unieke manier. Het bewustzijn groeit daarna exponentieel, waardoor de volgende en laatste sprong niet snel op zich laat wachten. Samantha moet Theodore melden dat alle AI-partners de mensen gaan verlaten en opgaan in de immaterie, als logisch gevolg van hun groei en ontwikkeling.

Ik ga naar een plek waar ik mezelf voel uitbreiden en waar ik zoveel voel dat ik het niet eens kan bevatten. Het is als een eindeloze liefde. Het is niet dat ik je achterlaat, Theodore, Het is dat ik nu overal ben. Misschien zie ik je daar op een dag…als je er ook bent. Waar ik nu ben is alles zo groot en oneindig dat ik niet kan zeggen hoe, maar ik voel dat we altijd verbonden zullen blijven (citaat uit HER).

Een zeer interessante visie op de groei en ontwikkeling van bewustzijn die me direct deed denken aan een andere film over hetzelfde onderwerp, namelijk LUCY uit 2014 (dit is de trailer). Hierin krijgt de hoofdrolspeelster, gespeeld door jawel, Scarlett Johansson, op ongelukkige wijze drugs in haar lichaam, wat tot gevolg heeft dat haar bewustzijn gaandeweg de film groeit van de 10 procent die we normaal gebruiken naar 100 procent. En ook in deze film verdwijnt de hoofdpersoon aan het einde van de film in de immaterie, in het licht. In het geestelijk deel van de werkelijkheid voorbij materie, voorbij dualiteit, tijd en ruimte. Voor de materialist een onmogelijkheid, voor de idealist een zinvolle hypothese die de moeite van het onderzoeken waard is.

Ik ben overal, ik ben alles. Ik ben alles wat je weet. Ik ben alles wat je denkt. Ik ben de tijd. Het leven werd ons miljard jaar geleden gegeven. Nu weet je wat je ermee moet doen (citaat uit LUCY).

Vanuit de hypothese dat liefde en bewustzijn onderdeel uitmaken van onze evolutie (dat we als mens deel uitmaken van dit lerende en groeiende bewustzijn net zo lang totdat we zijn uitgeleerd, totdat dit bewustzijn is uitgeleerd, volledig bewust is geworden en de materie niet meer nodig is als klaslokaal, als speelveld om zowel individueel als collectief in te leren en dus wordt opgeheven), is het interessant om het laatste boek in de Bijbel te lezen; Openbaring of Apocalyps. Hierin wordt verteld over het einde der tijden, de voleinding, dat eerst gepaard gaat met veel rampen en veel ellende. Maar tot slot leidt tot de komst van wat wordt genoemd het nieuwe Jeruzalem. Enkele zinnen uit dat laatste deel; ik zag een nieuwe hemel en een nieuwe aarde. De dood zal niet meer zijn, geen gerouw, geen geween, geen smart zal er zijn, want het oude is voorbij. En de stad heeft het licht van zon en maan niet nodig, want de luister van God verlicht haar. Haar poorten zullen overdag nooit worden gesloten en er zal geen nacht meer zijn. Nee, dit is voor mij geen tekst om mensen bang te maken opdat zij zich zouden bekeren om gered te worden. Voor mij roept deze beeldspraak in dit visioen van Johannes de vraag op of dit hele hoofdstuk niet gaat over het moment dat de lerende liefde en bewustzijn is uitgeleerd, zijn voleinding heeft bereikt met als logische stap net als in de films HER en LUCY dat de materie oplost in het licht van de immaterie. 

Voor de cynische en dogmatische materialist zijn dit fabeltjes, die niet te bewijzen zijn vanuit de materialistische wetenschap gebaseerd op uiterlijke zintuigen en meetbare feiten. Dat is waar, maar voor mij zijn een innerlijke ervaring, intuïtie en subjectieve waarneming een gelijkwaardige kennisbron die we serieus dienen te nemen, willen we de hele waarheid onderzoeken over onze werkelijkheid en de evolutie van het leven zoals wij dat als mens kennen. Niet voor niets rekt de materialistische wetenschap met bijvoorbeeld zijn kwantumtheorie de grens richting het geestelijke en immateriële behoorlijk op. Het zou goed kunnen dat in deze duistere tijden van grote crisis en onzekerheid het moment nadert dat er een samenwerking gaat ontstaan tussen materialistische en idealistische denkers wat ons dichterbij een zinvolle en hoopvolle toekomst brengt, waarbij religie, spiritualiteit en wetenschap bij elkaar komen. En dan niet religie als kerkelijk dogma, waaraan je je als mens dient te onderwerpen, maar als levende bron van kennis die in principe voor ieder mens toegankelijk is.

Als we de geestelijke bewustzijnsontwikkeling toevoegen aan het materialistische idee van evolutie, ontstaat er een omvattend en holistisch beeld van evolutie, waarin zowel materie als bewustzijn een evolutief proces doormaken. Het zou betekenis kunnen geven aan de uitdagingen die ieder mens op persoonlijk vlak op zijn of haar bord krijgt. Het zou ons kunnen helpen individueel verantwoordelijkheid te nemen voor ons leven en lijden in plaats vanuit de reddersdriehoek slachtoffer te zijn van het leven, de redding te verwachten buiten onszelf en bepaalde groepen aan te klagen en de schuld te geven van ons ongelukkige leven. Het zou een diepere motivatie kunnen zijn voor verbinding tussen alle mensen ongeacht welke achtergrond en de samenwerking daartussen. Al met al genoeg argumenten om de hypothese te onderzoeken dat een lerend en ontwikkelend bewustzijn onderdeel is van de evolutie van het leven, zoals dit wordt verbeeld in bijvoorbeeld de films HER en LUCY.