Wat bezielt de Maand van de Filosofie?

Dit jaar is ‘de ziel’ het thema van de Maand van de Filosofie. Op diverse opiniepagina’s wordt daarom heftig gediscussieerd over het al dan niet doodverklaren van de ziel. Een discussie waar ik als oefenboeddhist natuurlijk warm voor loop. De ziel vakkundig naar z’n graf dragen is aan ons soort mensen wel besteed. Aangezien onwetendheid de bron van al het lijden is, vond ik het gerechtvaardigd om voor € 7,95 het Filosofie Magazine over dit thema te kopen. Halverwege begon ik echter met de ziel onder mijn armen te dwalen over de resterende pagina’s; gaat de Boeddha nog ergens komen?

Ik las een interview met Dick ‘Wij zijn ons brein’ Swaab en arts-filosoof Bert Keizer. Swaab herhaalde zijn bekende riedel dat de vrije wil niet bestaat en daarmee ook de ziel niet. Bert Keizer hield de ziel voor praktische overwegingen aan om gelovigen binnenboord te houden, maar Swaab vindt dat je door het erkennen van de ziel automatisch gelooft in leven na de dood. Filosoof Alain de Botton vond dat je als atheïst toch wat kon leren van de christelijke zielentroost. En er volgde een kleine geschiedenis van het denken over de ziel van de oudheid tot nu. Pas in de 18de eeuw werd het bestaan van de ziel voor het eerst ontkend, door ene Julien Offray de la Mettrie.

Ik las een heleboel informatie die feitelijk niet klopte en een hoop meningen waar ik het mee oneens was. Maar meestal had ik er niets op aan te merken, omdat ik geen idee had wat men bedoelde. Niemand had bedacht om in deze 100 pagina’s te vertellen waar we het nu eigenlijk al die tijd over hebben met ‘ziel’. Alleen als je goed zoekt wordt dat wat duidelijker gemaakt . De ziel zit achter denken en voelen. De ziel is datgene wat je écht bent, je diepste zelf.

Zijn er echt atheïsten die zoiets geloven? De Boeddha in ieder geval niet. Meer dan 2000 jaar voor Julien Offray de Lametrie had hij met een beetje opmerkzaamheid en logica al bedacht dat zoiets als een ziel niet kan bestaan ( anatta : niet-zelf). De Boeddha onderscheidde vijf aspecten in de mens: materie, gevoelens, waarnemingen, mentale factoren en bewustzijn. Dit noemde hij de  vijf khandhas. Nergens hierin is zoiets als een ziel te bekennen. Al deze fenomenen zijn namelijk aan verandering onderhevig ( annica : veranderlijk). Je waarneming, gevoelens, etc.; er komen dingen op en ze vergaan weer. Vasthouden aan het idee dat je vanaf je geboorte tot je dood één en dezelfde blijft brengt alleen maar ellende met zich mee volgens de Boeddha ( dukkha : lijden). Niet in de laatste plaats vanwege alle ellende die mensen zichzelf aandoen door stante pede naar de andere kant van de wereld te vertrekken om zichzelf te gaan zoeken. Niet dat reizen niet leuk is, maar er zijn leukere redenen dan een existentiële crisis om een illusie. Vroeger wilde ik rijk en succesvol worden, maar tegenwoordig boeit mij dat niet. Misschien denk ik daar bij het afbetalen van mijn studieschuld weer anders over. Wat is dan mijn diepste zelf? Wanneer ben ik écht mezelf? In plaats van mezelf weer in een depressie storten kan ik ook gewoon accepteren dat mijn zienswijze verandert. Sterker nog, ik vind het een heerlijk idee om steeds ouder en vooral wijzer te worden.

Je kunt prima troost vinden zonder die vreemde christelijke illusie van een ziel. Zonder ziel kan je zelfs nog geloven in leven na de dood, mocht je daar behoefte aan hebben. Er is een middenweg tussen een absolute vrije wil en determinisme waar een heel groot deel van de wereldbevolking al 2500 jaar over nadenkt. Waarom je boeddhisten wel buitenboord mag zetten is mij een raadsel. Wat bezielt het Filosofie Magazine eigenlijk?

Meer lezen?   In deze toespraak zet de Boeddha de Leer van niet-zelf uiteen

Volg Marlou Jager ook op Twitter of lees meer van haar artikelen op haar weblog