Was het vertrek van Kaag wel zo’n politieke heldendaad?

Een intrigerende vraag na het grote Afghanistan-debat van gisteren is: waarom stapte D66-minister Sigrid Kaag wel op en bleef haar CDA-collega Ank Bijleveld zitten? De motie van afkeuring die de Tweede Kamer aannam treft beiden in gelijke mate. Zij zijn immers als minister van Buitenlandse Zaken, respectievelijk Defensie, volop verantwoordelijk voor de mislukte evacuatie uit het Aziatische land. Ze dragen allebei evenveel schuld. Dus waarom de een wel en de ander niet?

Bijleveld gaf als motivatie dat zij ‘een andere persoonlijke afweging’ heeft gemaakt dan Kaag, maar dat is natuurlijk helemaal geen verklaring. Dat is met andere woorden hetzelfde zeggen. Meer voor de hand ligt het te kijken naar hun beider posities. Bijleveld zou, als zij aftrad, geen enkele rol meer hebben in de landelijke politiek. Zij is immers geen Tweede Kamerlid en bekleedt ook verder geen belangrijke functies in het CDA. Kaag daarentegen blijft als fractievoorzitter en partijleider van D66 politiek actief. Ze zal nog steeds volop meedoen aan de kabinetsformatie, die zich inmiddels meer dan een half jaar voortsleept.

Toch zou Bijleveld er verstandig aan hebben gedaan ook de consequentie te trekken uit de Kameruitspraak. Strikt genomen kan een bewindspersoon wel blijven zitten na een motie van afkeuring (zoals ze achteraf onderstreepte), maar zoiets wekt wel de indruk van extreme pluchebelustheid. Iets waarop het CDA, dat zich toch al bevindt in de hoek waar de electorale klappen vallen, bepaald niet zit te wachten. Bovendien: Rutte III regeert nog wel, maar zal niet eindeloos aan het bewind blijven. Over een paar maanden moet Bijleveld toch weg. Misschien heeft haar partij haar binnenskamers beloofd dat ze in het volgende kabinet opnieuw minister kan worden. Maar zou dat vooruitzicht in gevaar komen als ze nu haar ontslag indient? Een paar maanden leven van je wachtgeld is toch niet echt een ramp?

Kaags daad om haar ministerschap neer te leggen wordt door vrijwel iedereen als een heldendaad gezien, zeker binnen haar eigen partij. Maar was het dat ook? De D66-leider had feitelijk geen andere keuze. Na haar scherpe kritiek op premier en VVD-leider Mark Rutte, die maanden terug bleef zitten na een aangenomen motie van afkeuring, was er beslist geen andere mogelijkheid. Als ze aan was gebleven zou extreme hoon haar deel zijn geweest, en terecht. Ze zou zich dan volslagen onmogelijk hebben gemaakt, en haar partijgenoten zouden met de mond vol tanden hebben gestaan.

Eigenlijk komen de gebeurtenissen Kaag helemaal niet verkeerd uit. Ze heeft nu haar handen vrij voor de kabinetsformatie, zonder dat de Kamer haar nog kan lastig vallen over haar beleid als minister. Sterker nog: ze kan doorgaan met het uithangen van het moreel hoogstaande ‘andere mens’ dat zij voorgeeft te zijn,  zonder dat iemand er iets van kan zeggen.

Erg lang hoeft ze trouwens geen fractievoorzitter te blijven. PVV-leider Geert Wilders liet na afloop van het Afghanistandebat weten dat Kaag ‘met een beetje pech’ voor de kerst vicepremier is van het minderheidskabinet Rutte IV. Ik geef Wilders niet graag gelijk en de uitdrukking ‘met een beetje pech’ laat ik voor zijn rekening. Maar ik vermoed dat hij hier een overduidelijk punt heeft.