Waarom Zelensky nu óók een actieplan nodig heeft

Onderstaande tekst is donderdag uitgesproken tijdens de maandelijkse bijeenkomst van Stop de Oorlog op het Spui in Amsterdam.

Vandaag duurt de oorlog in Oekraïne 32 maanden. In de afgelopen maand is duidelijk geworden dat Oekraïne verzwakt en dat het het front moeilijker kan houden. Rusland maakt langzaam maar gestaag vorderingen.

Over 12 dagen wordt een nieuwe Amerikaanse president gekozen en wie het ook wordt, de verhoudingen in het Westen zullen veranderen. In die tijd wil Zelensky een positieve beslissing van de Amerikaanse regering over zijn overwinningsplan. Het wachten is echter eerst op een nieuwe president.

Minstens zo belangrijk voor de wereldpolitiek is de oorlog in het Midden-Oosten die de afgelopen maand in een stroomversnelling terecht is gekomen. Na de raketaanval van Iran op Israël op 1 oktober beloofde Israël wraak, nog voor de Amerikaanse verkiezingen. De situatie in het Midden-Oosten heeft voor de regering van de VS meer aandacht en belang dan in Oekraïne. Het gevaar van internationalisering van de oorlog dreigt.

Ten slotte is afgelopen maand de Nieuwe Vredesbeweging gestart met een sterk hoopgevend voorbeeld in Duitsland.

Dat brengt me op de volgende onderwerpen

1.     Het overwinningsplan is nu duidelijk

Afgelopen zomer kondigde de Oekraïense president Zelensky aan dat hij een einde aan de hete fase van de oorlog wilde. Daarvoor had hij een plan in voorbereiding dat Rusland tot onderhandelingen moet dwingen. Na maandenlang wikken en wegen presenteerde Zelensky op 16 oktober de inhoud van het overwinningsplan, dat vijf openbare programmapunten omvat. Tevens heeft het plan drie geheime annexen.

1.     Een onvoorwaardelijke uitnodiging lid te worden van de NAVO. Nu!

2.     Het versterken van de Oekraïense defensie o.a. met langeafstandswapens die in Rusland kunnen worden ingezet. Daarnaast moeten westerse landen delen van verdediging van Oekraïne overnemen, met name de luchtverdediging van het westen van Oekraïne. Dit deel heeft een geheime annex.

3.     Afschrikking die inhoudt dat Rusland gaat onderhandelen of militair ten onder gaat. Vrede door kracht, noemt Zelensky dat. Ook dit deel kent een geheime annex die alleen met de leiders van Groot-Brittannië, Frankrijk, Italië en Duitsland is gedeeld.

4.     Het strategisch economiepotentieel. Een speciale overeenkomst voor gezamenlijke bescherming van de kritische bronnen van Oekraïne als ook gezamenlijke investeringen en het gebruik van het economisch potentieel, m.n. uranium, titanium, lithium en grafiet. Ook hierover is een geheime annex opgenomen.

5.     Voor de situatie na de oorlog biedt Oekraïne aan om Amerikaanse troepen in Europa te vervangen door ervaren Oekraïense eenheden.

Over concrete plannen die de hete fase van de oorlog beëindigen is niets meer vernomen. Oekraïne gokt op Westerse steun.

Hoewel de westerse landen zeggen het plan diepgaand te zullen bestuderen is het onwaarschijnlijk dat het plan wordt overgenomen. Zowel het NAVO-lidmaatschap als het leveren van Westerse langeafstandsraketten zullen niet worden gehonoreerd. Biden wil geen risico op een rechtstreekse confrontatie met Rusland. Dat zal na de verkiezingen waarschijnlijk niet veranderen. 

2.     Behoud de linie

De allereerste behoefte is dat Oekraïne niet wordt teruggedrongen. Daarom gaat de huidige beleidslijn om Oekraïne te bewapenen op volle kracht door. Dat geldt voor alle landen. Nederland koopt munitie en kanonnen voor Oekraïne. Minister Brekelmans zei onlangs: “Het is in ieders belang dat Oekraïne verdedigingslinies weet vast te houden en de Russische agressie niet verder oprukt.” Het vasthouden van de linie is het eerste acute belang.

Het plan van de G7 van de afgelopen zomer om Oekraïne 50 miljard te lenen om de oorlogseconomie te kunnen ontwikkelen, wordt nu uitgevoerd. De VS stellen op korte termijn 20 miljard dollar beschikbaar, als lening. De EU heeft een bedrag van 35 miljard euro op het oog. Daarbij wordt de rente van de in beslag genomen Russische tegoeden als onderpand genomen. Groot-Brittannië legt bijna 3 miljard in.

3.     Opbouw Oekraïense defensie-industrie

Inmiddels tekent zich een ander spoor van ondersteuning door het Westen af. Dat is het investeren in de Oekraïense wapenindustrie in het algemeen en de drone-industrie in het bijzonder. De VS zullen ook een bedrag van 800 miljoen dollar ter beschikking stellen om de Oekraïense wapenindustrie, met name de langeafstandsdrones, te bevorderen. Dat bedrag komt bovenop de wapenpakketten die al vele malen zijn gegeven. In dit geval gaat het om een investering die gezien kan worden als vervanging voor de levering van langeafstandswapens. Ook andere landen, zoals Nederland, werken mee aan de Oekraïense drone-industrie.

Dat moet Oekraïne in staat stellen om met langeafstandsdrones de militaire taken in Rusland uit te voeren. Eigen Oekraïense drones die de Westerse langeafstandsraketten moeten doen vergeten. Hoeveel tijd Oekraïne hier voor nodig heeft is onduidelijk, maar er is niet zoveel tijd voordat de uitputting totaal is.

4.     Een Oekraïens actieplan

Gisteren, 23 oktober, kondigde Zelensky nóg een plan aan. Hij gaf zijn regering opdracht een binnenlands actieplan op te stellen dat Oekraïne de oorlog moet laten volhouden. In dat plan moeten op militair, politiek en economisch terrein maatregelen genomen worden. Plus moet er extra aandacht voor wetshandhaving komen.

Op dit moment is niets concreets bekend behalve dat het eind van het jaar, over twee maanden, moet worden bekend gemaakt. Het plan is een aanvulling op het ‘overwinningsplan’. Het moet voor de Oekraïense maatschappij gaan gelden. Dat betekent dat naast de onderhandelingen over de uitvoering van het overwinningsplan, waarbij Oekraïne voor zowat 100% op het Westen is aangewezen, in de komende maanden de Oekraïense maatschappij verder op de oorlog zal worden ingesteld.

Het meest acute probleem in Oekraïne is de vernietiging van de elektriciteitsproductie in de komende winter. Dat is het gevolg van het verder oplopend aantal drone-aanvallen door Rusland. 350 aanvallen in juli, 750 in augustus en 1.500 in september. Dat vergt ernstige maatregelen tegen de volledige verstoring van het economische en maatschappelijke leven.

5.     Een binnenlandse vijand

De Oekraïense regering heeft een ernstig gebrek aan mensschappen voor de krijgsmacht. Dat is al zo in absolute aantallen, vergeleken met Rusland. Het wordt door desertie en dienstplichtontduiking verergerd. Sinds begin van de oorlog zouden 100.000 Oekraïners zijn weggelopen. De helft daarvan deed dat in het laatste jaar. Die 100.000 zouden 10% van het gehele personeel van de Oekraïense strijdkrachten omvatten. Inmiddels zijn er 52.000 strafzaken begonnen tegen deserteurs. (Tussen twee haakjes in Rusland zou het om 18.000 deserteurs gaan.)

Het ergste is dat het openbaar ministerie dat al die strafzaken moet uitvoeren corrupt blijkt te zijn. In tal van steden waren officieren van justitie bereid steekpenningen aan te nemen om een afkeuring te regelen of zelfs een vlucht naar het buitenland. Tegen een (onbekende) vergoeding kon een ‘briefje van de dokter’ worden verkregen. Nu blijkt dat er -ten onrechte- 4106 verklaringen van zwakke ruggen of andere vormen van lichamelijke ongeschiktheid zijn uitgegeven.

De verstrekking van dergelijke valse papieren gebeurde in heel veel kantoren van justitie in vele plaatsen in het land. Vooral door officieren van justitie.

Dat leidde er deze week toe dat de Procureur-Generaal van het Ministerie van Justitie, de hoogste baas, Andri Kostin, tot aftreden is gedwongen. Kostin was verantwoordelijk voor de diensten waar het gebeurde.

Het bracht Zelensky er toe te verklaren dat er een binnenlandse vijand is. Dat is een uitdrukking van grote frustratie over de groeiende groep dienstplichtontduikers die alles inzetten om het front te ontlopen. Een teken van oorlogsmoeheid.

Het gebrek aan soldaten leidt tot bizarre taferelen in Oekraïense steden. Daarbij houden groepjes agenten mannen op straat aan om onmiddellijk het leger in te gaan. Te slepen vaak.

In de Oekraïense media gaat het verhaal van een soldaat die niet werd afgelost en toen maar gedeserteerd is. Het geval van de Oekraïense deserteur Serhii Hnezdilov werpt een scherp en schrijnend licht op het groot aantal deserteurs. Hnezdilov was aan het front, wilde een week verlof voor een medisch onderzoek, waarna hij besloot niet meer terug te keren.  Hij zette zijn argumenten op Facebook om te protesteren dat verlof voor soldaten niet duidelijk en goed geregeld is. Soldaten kunnen niet aan het front worden gemist. Dat is het gevolg van de begin dit jaar ingevoerde mobilisatiewet. Je kunt er nooit meer uit. Dat alles deed de discussie ontvlammen.

De bevolking van Oekraïne begint zich om allerlei manieren te bedenken over de oorlog.

6.     Overwinningsplan, actieplan, exit-strategie

De situatie in de oorlog in Oekraïne kan worden samengevat met slechte vooruitzichten voor het overwinningsplan van Oekraïne. De Westerse machten zijn niet bereid en onder de huidige voorwaarden ook niet in staat, op dit moment om meer te doen. Dat betekent dat Oekraïne een actieplan opstelt, wat een noodplan is voor de koude winter. Beide plannen zijn eigenlijk marketingbegrippen voor een exit-strategie. De verschillende stromingen in de Oekraïense politiek zullen het met elkaar eens moeten worden wanneer het echt een exit-strategie wordt.

7.     De Amerikaanse positie

Oekraïne vraagt al jaren om luchtafweer om Russische raketten af te slaan. Patriots is het sleutelwoord. Daarvan zijn er gewoon te weinig omdat leverende landen ook hun eigen luchtverdediging niet willen verwaarlozen. Oekraïne blijft kwetsbaar.

Inmiddels is de oorlog rondom Palestina geëscaleerd. Iran slaagde er in, op 1 oktober, om de Israëlische luchtafweer te doorbreken. Israël wil wraak maar moet eerst versterking van de luchtafweer voor meer dreigende raketaanvallen. De VS leverden een peperduur THAAD-systeem. Daarnaast blijkt dat er Israëlische plannen zijn voor een aanval door de luchtmacht met nieuwe nog onbekende raketten. Met de THAAD achter de hand zal dat waarschijnlijk gaan gebeuren.

Ik wijd hierover uit omdat de internationale spanningen extra en nieuwe lagen krijgen en dat de VS moeite hebben belangrijke regionale machten, bondgenoten, te controleren. Een grootschalige aanval op Iran mag niet van de VS. Een kleinere misschien wel, maar ook die kan uit de hand lopen. Een dergelijke afweging bestaat ook met betrekking tot Oekraïne en Rusland. Oekraïne krijgt geen langeafstandswapens om Rusland aan te vallen. Israël heeft ze al. Zelf gemaakt. Rusland is helemaal taboe, Iran een beetje.

Dit is een voorbeeld van de gelaagde oorlog en de botsing van grootmachten. Dit is een voorbeeld van de verleiding om zelf raketten en dergelijke te maken. Het gaat om escalatie en uitbreiding van oorlog. Een staakt-het-vuren overal is noodzakelijk.

8.     Staakt-het vuren en vredesbeweging

Dat alles, de hele internationale situatie, maakt de noodzaak van een vredesbeweging alleen maar groter. De afgelopen maand is de Nieuwe Vredesbeweging opgericht. Een platform van veel kleinere vredesorganisaties die gaan samenwerken. Stop de Oorlog Amsterdam doet daar ook aan mee.

In Duitsland was op 3 oktober een massa van 42.000 mensen naar Berlijn gekomen om een staakt-het-vuren te eisen en geen nieuwe kernwapens. Een inspirerend voorbeeld.

Laten we allemaal verder werken aan de versterking van een nieuwe vredesbeweging.

Graag tot volgende keer.