Waarom wordt kritiek op een staat en haar ideologie door velen gezien als ontoelaatbaar?

Dat kritiek op zionisme niet wordt toegelaten, wijst in mijn ogen op een samenleving die niet bereid is haar eigen racisme en antisemitisme te confronteren.

Een gebrek aan historisch besef, een oproep tot royering en een wens tot terugkeer naar het verleden. Zo reageerde oud-wethouder van de PvdA Rob Oudkerk bij Op1 op de motie die ik samen met andere GroenLinks-leden indiende op het partijcongres van 20 April. De motie riep de partij op om ruimte te geven aan kritiek op Israël en te erkennen dat we ons moeten uitspreken tegen het zionisme. Toen ik op het podium mijn punt probeerde in te brengen, werd mij het woord ontnomen. Een aantal dagen later werd tijdens het antisemitismedebat in de tweede kamer op 25 april een motie om niet uitsluitend een definitie van antisemitisme te hanteren die nauwelijks kritiek toelaat op Israël verworpen. De reactie van Oudkerk, de censuur op het partijcongres en de verworpen motie in het debat roepen de vraag op: Waarom wordt kritiek op een staat en haar ideologie door velen gezien als ontoelaatbaar?

Koloniale Dementie
Mij is op de basisschool geleerd: wees trots op de VOC, want die dreef handel en bracht ons rijkdom. Het feit dat wij nauwelijks negatief terugkijken op ons koloniaal verleden laat zien hoezeer deze boodschap nog steeds doorklinkt. De praktijken waarmee de VOC zijn rijkdommen verwierf waren echter afschuwelijk, waardoor je je afvraagt: waarom kijken wij nog steeds zo positief terug op ons koloniale verleden? Wat mij betreft, ligt een groot deel van het antwoord in hoe de VOC destijds het narratief en daarmee de geschiedschrijving controleerde.

De VOC zorgde ervoor dat veel van haar gruwelijkheden niet tot zeer summier werden gerapporteerd. Veel van het koloniale verleden is hierdoor bewust vergeten (er wordt bijvoorbeeld door Gaastra [Geschiedenis van de VOC: Opkomst, bloei en ondergang, 2009, red.] nauwelijks melding gemaakt van de vele massamoorden door Jan Pieterszoon Coen) met als gevolg dat veel van de onderliggende gewelddadige mechanismen van het kolonialisme grotendeels onbekend zijn.

Een van deze mechanismen is een ideologie ter verantwoording. Om mensen onderdeel te maken van een systeem van onderdrukking, moeten zij geloven in bepaalde ideeën. Voor de VOC was dit een combinatie van religie en racisme. Door de inheemse bevolking gelijk te stellen aan ‘Apenmensen’ en ‘Groote Hoerejagers’ werd er een gevoel van superioriteit aangewakkerd. Religie werd door dominees ingezet om deze demonisering verder te bekrachtigen. Praktijken die de Bijbel verbood werden verbonden aan de inheemse bevolking, waarna zij als ketters en heksen werden bestempeld. Dit maakte het plegen van geweld tegen inheemse bevolkingen voor velen acceptabel. Daarbij was de winstgevendheid van de koloniën een belangrijke factor in het smoren van kritiek op het geweld en het collectief wegkijken van de gruwelijkheden gepleegd door de Nederlandse staat.

Israël door de koloniale lens
Juist het gebrek aan dit historische besef bemoeilijkt vandaag de dag de herkenning van soortgelijk gedachtegoed. Dit brengt mij bij het zionisme: de Israëlische staatsideologie. De grondleggers van het zionisme waren erg open over haar koloniale karakter. Zo pleitte de invloedrijke zionist Jabotinsky dat: ‘Zionist colonisation must either stop, or else proceed regardless of the native population’. Het zionisme wordt door vader van de beweging Herzl beschreven als een reactie op de mislukte emancipatie en intensiever wordende bedreigingen van de Joodse bevolking in Europa aan het einde van de 19e eeuw. Zionisme ziet een staat exclusief, dan wel primair voor Joodse mensen in historisch Palestina als ultieme oplossing voor dit probleem.

Hieruit volgt het punt dat ik op het congres had willen maken. Zionisme is een reactie op antisemitisme die in werkelijkheid toegeeft aan datzelfde antisemitisme. Door vol te houden dat de veiligheid van Joden alleen verzekerd is met een ‘eigen’ staat exclusief of primair voor Joodse mensen, zeg je in feite dat de integratie van Joden op andere plekken onmogelijk is. Deze overtuiging werkt juist de antisemitisten die niets liever zien dan een samenleving zonder Joden in de hand. Dit verklaart mede dat een groot deel van de westerse steun voor het zionisme uit de christelijke hoek komt die een bekering van alle Joden tot het Christendom nastreeft.

De gevolgen van zionisme
De consequenties van het zionisme zijn even desastreus en racistisch als haar aanleiding. Een logisch gevolg van het streven naar een homogeen volk is dat men onderscheid maakt tussen wie onderdeel is van dit volk en wie niet. Deze grens moet dan met onderdrukking, etnische zuivering en in het uiterste geval genocide worden gehandhaafd. In Palestina zien we dit voor onze ogen gebeuren. Een saillant detail is dat Israël net als de VOC de inheemse (Palestijnse) bevolking beschrijft als ‘menselijke dieren’.

Daar bovenop snapt Israël, net als de VOC, het belang van controle over de geschiedschrijving. Dit is zichtbaar aan de intensiteit waarmee zij de gruwelijkheden van de Nakba, de etnische zuivering van 80% (750.000+ personen) van de Palestijnse bevolking in de periode 1947-1949, heeft uitgewist. De voorbeelden van in deze periode bewust vergeten bloedbaden (10+) en uitgewiste dorpen en steden (400+) zijn talrijk. Een van de meest aangrijpende is Tantura. In dit dorp moordde het Israëlische leger meer dan 200 Palestijnse burgers uit, waarna het grotendeels van de kaart werd geveegd en plaats heeft gemaakt voor een resort. Tekenend voor de uitwissing is dat de lichaamsresten van de geslachte burgers nog in een massagraf liggen onder het beton van de parkeerplaats. 

Dat kritiek op zionisme niet wordt toegelaten, wijst in mijn ogen op een samenleving die niet bereid is haar eigen racisme en antisemitisme te confronteren. Want als het idee dat je alleen veilig bent in een samenleving met mensen zoals jij als onaantastbaar wordt beschouwd is het gedachtegoed dat leidt tot onderdrukking meer levend dan ooit. Daar bovenop schuilt er een groot gevaar in kritiek op het zionisme bestempelen als antisemitisch zoals de IHRA-definitie van antisemitisme doet. Door legitieme niet-antisemitische kritiek op een staatsideologie weg te zetten als antisemitisme verwatert de term en verliest deze kracht. Dit brengt de veiligheid van de Joodse gemeenschap alleen maar verder in het gevaar.

Juist vanwege een gebrek aan historisch besef wordt zionisme niet genoeg herkend als een in zijn aanleiding en consequenties antisemitische en racistische ideologie. Hieruit volgt onvoorwaardelijke westerse steun voor Israëlische genocidale praktijken in Gaza. Juist nu moeten wij kritiek kunnen leveren op het zionisme en de Israëlische staat. Alleen dan kunnen we verder bloedvergieten voorkomen en toewerken naar een wereld waar zowel Joden en als Palestijnen in alle veiligheid kunnen leven.