Waarom we communisten tijdens de Dodenherdenking moeten erkennen

Tijdens de Dodenherdenking van gisteren maakte André van Duin bijzonder veel indruk op de kijkers. Hij benoemde expliciet de homovervolging door de nazi’s. ‘Eindelijk erkenning voor de homovervolging’ verzuchtten velen op sociale media. Dat is mooi omdat dat hiervoor nauwelijks ter sprake kwam. Het is een begin van een broodnodige hervorming van de Nationale Dodenherdenking. Graag breek ik een lans voor een andere groep die nauwelijks wordt erkend tijdens de Dodenherdenking: de communisten. ‘Ja, die gekke extreme groep aan de rand van het politieke spectrum’, zult u wel denken. Maar de werkelijkheid is anders dan u denkt.

Waar de discussie over gaat De afgelopen jaren woedt terecht een publiek debat over de vraag wie en wat herdacht moet worden tijdens de Dodenherdenking. Daarmee is het volgens journalist Robert Vuijsje de nieuwe Zwarte Piet. Dit is een goede beschrijving omdat er net als in het debat over Zwarte Piet ‘pijnlijke vragen’ worden gesteld over wie geldt als een Nederlander, wat onze gedeelde geschiedenis is en ons gedeelde beeld van waarden en normen. Op dit moment verzwijgen we rondom onze herdenking een deel van de geschiedenis en komt ze zo niet overeen met onze waarden.

Let wel, hierbij wordt door mij de waarde van een Nationale Dodenherdenking niet ter discussie gesteld. Ik vind alleen wel dat we moeten eren wie ere toekomt. En we hebben er in Nederland een handje van de geschiedenis naar onze zin te verdraaien. Na de oorlog was weinig tot geen ruimte om over de oorlog te praten. André van Duin noemde bijvoorbeeld in zijn speech dat zijn vader steevast met ‘dat wil je niet weten, jongen’ reageerde als hij over de oorlog begon.

Het is niet zo gek dat dit gevoelig ligt. De oorlog is traumatisch. Maar iedere therapeut weet: die trauma’s moet je niet wegstoppen. Gelukkig lijkt de verschrikkelijke rol die vele Nederlanders door actieve collaboratie of wegkijken speelden inmiddels meer en meer bespreekbaar. De vervolging van homo’s kreeg – naast die op Joden, Sinti en Roma – gister een gezicht. Maar als het over communistische verzetshelden en de vervolging van communisten door de nazi’s gaat hebben we nog een grote blinde vlek.

De rol van de communisten Het waren immers de politiek tegenstanders die als eerst door de nazi’s werden gezien als vijanden en daardoor als eerste werden vervolgd. U kent vast de gele Davidsster die de Joden moesten dragen, de roze driehoek voor homo’s kent u misschien ook. Maar wist u dat er een rode driehoek was voor politieke gevangenen? En dat Dachau, het eerste concentratiekamp, voor politieke tegenstanders is opgericht? De communisten gingen dus als eerst. Maar daar horen we nog weinig over.

De communisten verzetten zich ook als eerst en in groten getale. Waar slechts een procent van de Nederlanders de moed had om in verzet te komen, zat zeker 20 procent van de communisten in het verzet. Ze verspreidden de verzetskrant De Waarheid, stonden aan de wieg van de Februaristaking en hebben talloze levens gered door onderduikers te herbergen. Zij droegen daardoor met gevaar voor eigen leven bij aan het verzet tegen uitsluiting, racisme, vervolging en fascisme. Het bedroevende levenseinde van de Nederlandse verzetsheldin Hannie Schaft is hier exemplarisch voor: door nazi’s doodgeschoten in de Bloemendaalse duinen, omdat ze zich tegen onmenselijkheid verzette.

Hoe kan het dat juist deze groep zo actief was in het verzet? Historicus Rutger Bregman noemt hun sterke overtuigingen als verklaring. Het toont de zwakte van het hoefijzermodel : het idee dat politieke extremen dicht bij elkaar liggen omdat ze beide vanwege hun extreme opvattingen extreem gedrag zouden goedkeuren. De realiteit van de oorlog toont aan dat ze bij deze theorie te makkelijk over een kam worden geschoren. Natuurlijk toonden ze allebei extreem gedrag – de een met vervolgingen, de ander door zich er tegen te verzetten -, maar daar houdt de overeenkomt op. In feite stonden ver ze van elkaar af: fascisten waren voor vervolging en uitsluiting, de communisten stonden hier – in tegenstelling tot de meesten – lijnrecht tegenover door wel voor ieders menselijkheid op te komen. Als dat verzet extreem is, dan vooral extreem goed.

Hoe kan het dan toch dat het c-woord niet genoemd mag worden bij onze herdenking? Dat de rol van communisten is vergeten heeft volgens mij alles met de Koude Oorlog te maken. Na het verslaan van de nazi’s werden ze eerst geroemd om hun bijdragen tegen de de nazi’s. Hierdoor steeg de CPN met 2 à 3 zetels voor de oorlog ineens naar 10 zetels in de Tweede Kamer. Het duurde echter niet lang voordat de communisten werden gebombardeerd tot de nieuwe volksvijand nummer 1. Met de dreiging van Stalins Sovjet-Unie is dat ergens niet zo gek. Laat ik dus ook hierover duidelijk zijn: ik ben niet voor het eren van Stalin of zijn aanhang. Ik ben voor het eren van hen die zich verzetten tegen onderdrukking of er het slachtoffer van waren. Die twee opvattingen kunnen prima naast elkaar bestaan. Het ontspoorde stalinisme doet niks af aan de Nederlandse communisten die zich tegen de nazi’s hebben verzet.

Desondanks werden de vreedzame herdenkingen van de communistische verzetshelden direct na de oorlog met machtsvertoon bestreden. Andere Tijden meldt over de gewelddadige aanval van militairen in pantserwagens op een Hannie Schaft-herdenking:

Dit is ook de geschiedenis van Nederland. Een geschiedenis die we nog altijd liever onder het tapijt vegen.

Daar moet het mee afgelopen zijn. Erkennen we de geschiedenis namelijk niet, dan lopen we het risico haar te herhalen. Bij de afgelopen verkiezingen stemde 5 procent van de kiezers op de partij van een complotdenker die een meldpunt wil voor linkse docenten, rassendenken aanhangt en waanideeën zoals het niet bestaan van dino’s deelt. Tot overmaat van ramp noemt Baudet zijn ideologisch voorganger Adolf Hitler zelfs links. Niks is verder van de waarheid. Juist links heeft zich ingezet voor de vrijheid. Juist hij en zijn corona-complotdenkers protesteren voor hun vermeende belang dat ten koste van de vrijheid van anderen gaat.

Het is dan ook tijd om het werkelijke verhaal over vrijheid te vertellen. Tijd om de mooiste voorbeelden van medemenselijkheid uit de geschiedenis te herkennen. Tijd om de rol van communisten tijdens de Tweede Wereldoorlog te erkennen.

Ter nagedachtenis van deze helden deel ik het beroemde gedicht van Martin Niemöller:

“Toen de nazi’s de communisten arresteerden, heb ik gezwegen; ik was immers geen communist. Toen ze de sociaaldemocraten gevangenzetten, heb ik gezwegen; ik was immers geen sociaaldemocraat. Toen ze de vakbondsleden kwamen halen, heb ik niet geprotesteerd; ik was immers geen vakbondslid. Toen ze de Joden opsloten, heb ik niet geprotesteerd; ik was immers geen Jood. Toen ze mij kwamen halen was er niemand meer, die nog protesteren kon.”