Waarom vereren wij de veroveraars en onderdrukkers?

We maken de ander tot minderwaardig, tot inferieur aan onszelf om het geweld en de onderdrukking van hen te rechtvaardigen.

Misschien wel het meest indrukwekkende betoog in de enorme stroom aan berichten over de actuele escalatie van het 70 jaar durende conflict tussen Israël en de Palestijnen kwam van Ramsey Nasr. Hij sprak in een uitzending van Khalid&Sophie een emotioneel geladen tekst voor, waarbij hij eigenlijk simpelweg de vraag stelde; waarom kennen wij de slachtoffers van Israël bij naam, hun verhaal, hun familie en zijn de Palestijnse slachtoffers slechts nummers, getallen? Knap hoe de in Nederland hooggeachte schrijver en acteur, zoon van een Palestijnse vader en Nederlandse moeder, zijn persoonlijke geraaktheid wist om te zetten naar deze eenvoudige, maar kernachtige vraag. Waarom is de ene mens voor ons meer waard dan de andere mens? Hoe komt het dat we in onze (vaak opgedrongen) beeldvorming voortdurend partij kiezen in een conflict? Terwijl we heel goed weten dat in iedere oorlog geen winnaars zijn, maar vanuit beide partijen slechts verliezers en slachtoffers. Oorlog lost niets op, maakt de wonden en de pijn alleen maar groter en dieper en is een vruchtbare grond voor haat, terrorisme, ja, een nieuwe oorlog. Dit wetende, hoe komt het dat we dan toch niet in staat zijn dat te realiseren wat ieder mens diep van binnen het allerliefste wenst, namelijk vrede?

Wat ik na de aanval van Hamas op met name Israëlische burgerdoelen eerst heb gedaan, is gezocht naar informatie over hoe dit conflict tussen Israël en de Palestijnen ooit is ontstaan. Ik vond een heldere uitleg van Maurits Berger, Midden-Oosten deskundige aan de Universiteit van Leiden. Eerlijk gezegd, was mijn beeld dat de geallieerden na de Tweede Wereldoorlog na de afschuwelijke genocide door Nazi-Duitsland het land aan Israël hadden gegeven als een soort genoegdoening vanuit het enorme schuldgevoel van wat hen was aangedaan. Ik had me nooit afgevraagd hoe dat was gegaan met de toen daar wonende mensen, de Palestijnen. Hadden zij daarmee ingestemd? Door het filmpje van Maurits Berger werd me duidelijk dat het anders is gegaan en de Joodse mensen heel geleidelijk in het gebied kwamen wonen. Ze kochten land van de Palestijnen en trokken steeds meer mensen aan door het toenemend antisemitisme in Europa. Het land was toen nog van de Britten, die dit in eerste instantie toestonden, maar zich schielijk terugtrokken toen de balans door de enorme toestroom van Joodse mensen verdween. Hierdoor ontstond er een vacuüm en veroverde de Joodse vluchtelingen met geweld de Palestijnse grond en riepen de staat Israël uit. Deze staat werd al snel door veel Europese landen erkend, waarschijnlijk door het enorme schuldgevoel van wat hen in WO II was aangedaan.

In mijn naïeve beeld dacht ik dat er sprake was van een soort consent, waarbij de betreurenswaardige Joodse mensen land hadden gekregen als reactie op de genocide door Nazi-Duitsland, zodat hen dat nooit meer zou overkomen. In werkelijkheid was er helemaal geen consent, maar was er gewoon sprake van het veroveren van land, dat niet van hen was, maar van de Palestijnen, die in de jaren daarna terechtkwamen in een soort van reservaat. Zoals ook, moest ik direct denken, de Indianen in de Verenigde Staten. De oorspronkelijke bewoners van het land dat met geweld door de Europese vluchtelingen en gelukszoekers werd ingenomen. Dat vonden en vinden we geen probleem, sterker nog, zowel in het geval als de Verenigde Staten als dat van Israël, zijn de veroveraars de good guys en zijn de verslagen Indianen en Palestijnen de bad guys. Is dat niet vreemd?

Graeber en Wengrow beschrijven in hun boek Het begin van alles hoe in de 16e eeuw de Fransen Canada binnen kwamen en de eerste Indianen ontmoetten. In eerste instantie was er geen sprake van vijandigheid, sterker nog, men leerde elkaars taal spreken en wisselden kennis uit. De Fransen waren dusdanig onder de indruk van de hoogstaande manier van redeneren en discussiëren van de Indianen dat zij de hoofdman meenamen naar Europa en er in Parijs een levend debat ontstond over de verschillen in cultuur. De Indiaanse hoofdman had fundamentele en goed onderbouwde kritiek op de manier waarop onze Westerse samenleving was opgebouwd en de hiërarchische manier waarop de macht werd verdeeld. Deze kritiek bereikte de toenmalige machtshebbers, die hier niet blij mee waren en een campagne startten om de Indianen af te schilderen als wilden, die dichter bij apen stonden dan bij het menselijk ras. Ziehier de framing en beeldvorming, die de verdere uitroeiing van Indianen daarna in Amerika rechtvaardigde. Het zijn maar wilden. Helaas kunnen we dit rijtje nog aanvullen met andere groepen van mensen op basis van huidskleur, geaardheid, achtergrond, geloof. We maken de ander tot minderwaardig, tot inferieur aan onszelf om het geweld en de onderdrukking van hen te rechtvaardigen.

Hoe komt het dat wij zowel in het geval van de VS als van Israël, collectief partij kiezen voor de veroveraars, de onderdrukkers, degenen die in feite op oneigenlijke basis hun staat hebben opgebouwd? Komt het omdat ons hele narratief, dat gebaseerd is op materialistische en kapitalistische overtuigingen, uitgaat van de overlevingswet van het recht van de sterkste? En kiezen we dus vanuit dit uitgangspunt intuïtief voor de sterkste als de goede partij? Als ik denk aan de geschiedenislessen op mijn lagere en middelbare school, was dat een aaneenschakeling van verheerlijking van de veroveraars. Inclusief wijzelf als Nederland, de VOC-mentaliteit, waar oud-premier Balkenende nog niet zo lang geleden naar verwees als wenselijke spirit waar we weer naar terug moesten in plaats van onze zesjes cultuur. Wij vinden het normaal dat de winnaars, de veroveraars, worden toegejuicht en staan niet stil bij de schaduwkanten van deze overwinning. Dit gaat over landen, maar ook over bedrijven, multinationals, miljardairs, de geslaagden in onze kapitalistische maatschappij, die hun geld veroveren ten koste van mens en natuur. Het is deze manier van macht die wij normaal vinden. Dat maakt niet dat alle mensen slecht zijn of niet deugen. De meeste mensen deugen, maar het systeem dat aanzet tot dit grensoverschrijdend gedrag, deze eenzijdige groei en het als normaal beschouwt, deugt niet.

Tegelijkertijd neemt in deze tijd het bewustzijn van grensoverschrijding toe. Dat is hoopvol. Waar het vroeger normaal was dat ook mannen vrouwen veroverden en vrouwen het bezit waren van mannen, is er nu op dat gebied consent het uitgangspunt in het (fysiek, seksueel) contact tussen mensen. Als we dit nieuwe normaal nu eens konden doortrekken over wat de norm zou moeten zijn als het gaat over landen, maar bijvoorbeeld ook over, het imperialisme van het kapitalisme, uitbuiten van de natuur, onze mensvisie met het idee dat we met elkaar dienen te concurreren op het slagveld van de vrije markt. Consent als het nieuwe normaal in plaats van het recht van de sterkste, ik schreef daar eerder een artikel over. Consent als uitgangspunt zou heel de wereld veranderen. Consent lijkt op een van de nieuwe leefregels die Jezus uitspreekt; doe een ander niet aan, wat je zelf niet aangedaan wilt worden. Een nieuw bewustzijn, waarbij je uitgaat van dat in de werkelijkheid alles met elkaar verbonden is. Dit in plaats van het oude bewustzijn van afgescheidenheid, de basis van ons kapitalistisch en materialistisch systeem, de basis ook voor oorlog. Korter gezegd; de ander dat ben jezelf. Dat is in mijn visie het begin van de mogelijkheid tot vrede. Als je beseft dat je in essentie met de ander verbonden bent, ben je instaat om te ervaren wat jouw gedrag met de ander doet en ben je van daaruit ook bereid je met geweld veroverde macht op te offeren als dit betekent dat er vrede mogelijk is.

Het is hoopvol dat er af en toe iets zichtbaar wordt van dit nieuwe bewustzijn. Zo vind ik dat er in de huidige escalatie van het Israël-Palestina conflict meer aandacht wordt gevraagd vanuit mensen zelf, van onderop, voor de context waarin deze escalatie plaatsvindt en voor de jarenlange onmenselijke situatie van de Palestijnen. Dit als reactie op de eenzijdige, politieke reactie van demissionair premier Rutte, die enkel oog had voor het recht op verdediging van Israël. Vrede kan alleen ontstaan als er begrip is voor beide partijen, en ieder mens gezien wordt als gelijkwaardig, als mens. En niet als een nummer, een aantal of een wilde (zoals bij de Indianen). Misschien dat het conflict tussen Israël en Palestina en de noodzaak tot het oplossen hiervan, deze overgang van het oude naar een nieuw bewustzijn zou kunnen versnellen.