Waarom indammen van de uitbraak onvermijdelijk en urgent is

Het kabinetsbeleid van gecontroleerde verspreiding van het coronavirus door de bevolking is na twee maanden nog steeds enorm populair. Dat is bijzonder, omdat Nederland er bepaald niet beter voor staat dan andere landen. De sterfte aan corona/COVID-19 bevindt zich na een relatief late en zwakke lockdown in de hoge wereldtop. Ook de economische schade begint zich op te stapelen. Nu worden maatregelen versoepeld met het expliciete doel de verspreiding voorzichtig te versnellen, met alle risico’s van dien. Is het niet tijd voor indammen (“containment”) van het virus, zoals de meeste andere Europese landen willen en doen?

Mitigatie heeft een lange lijst nadelen. In de eerste plaats heeft gecontroleerde verspreiding (“mitigatie” genoemd in de wetenschap”) grote negatieve gevolgen voor de volksgezondheid. Schattingen (ook van RIVM) van de te verwachten sterfte voordat de epidemie door “groepsimmuniteit” zijn fut zal verliezen gaan van 40.000 tot 150.000 doden. Honderdduizenden mensen zullen zich maandenlang of langer invalide voelen. Iets van twee miljoen mensen voelen zich dan op enig moment meerdere dagen of weken flink ziek.

Voorzitter Prof.Dr. Lothar Wieler van het RKI (Duitse RIVM) stelde al : “deze ziekte heeft een reeks eigenschappen die ik niemand toewens. Wie met infectie iets als groepsimmuniteit probeert te bereiken is naïef of heeft is iets anders van plan, maar heeft niet de gezondheid van de getroffene als doel”. En nu blijkt dat een deel van besmette kinderen het levensbedreigende “ Kawasaki-syndroom ” krijgt. Dit is geen griep, dit is een enge en grotendeels onbekende ziekte.

De sociale gevolgen van verspreiding zijn ook moeilijk te overzien. Risicogroepen zoals gepensioneerden en mensen met diabetes zullen zich jarenlang geheel of gedeeltelijk van de maatschappij moeten isoleren. Het virus zal als een donkere wolk boven iedereen blijven hangen. Uitbraakremmende maatregelen zullen een bekoelend effect hebben op het sociale weefsel van de maatschappij. Dit geldt ook voor de gevolgen voor onze vrijheden. Uitreizen lijkt onmogelijk als Nederland een permanente “ Red Zone ” wordt met een permanent veel hogere infectiegraad dan andere landen.

Het kabinet heeft al aangekondigd dat wij rekening moeten houden met strengere maatregelen in de toekomst, wanneer het virus weer “aantrekt” dankzij de huidige versoepeling. Dit leidt tot een “jojo-lockdown” die experimenteel is en door zijn langdurige onzekerheid hele economische sectoren op het spel zet. Het is niet denkbeeldig dat de horeca en entertainment grotendeels zullen verdwijnen. De kosten van ziek zijn en behandeld worden in het ziekenhuis zijn hoog, en er zijn nog honderdduizenden ziekenhuisopnames te gaan. De voorzet is de uitbreiding van het aantal IC-bedden naar 3.000, wat al miljarden per jaar kost; omgerekend stijgt uw zorgpremie met honderden euro’s per jaar.

Er kleven ook gruwelijke morele vraagstukken aan gecontroleerd uitrazen. Brede verspreiding maakt het “omvallen” van verpleeghuizen onvermijdelijk, zoals een IJslandse epidemioloog hardop durfde te zeggen. Maar het kabinet gebruikt ook de lichamen van minstens 10 miljoen Nederlanders, en brengt die in gevaar, om een beleidsdoel te realiseren. Ook de lichamen van zorgmedewerkers, juist een groep waarbij immuniteit heel handig is. En hoe kun je mensen het recht ontnemen te proberen geen gevaarlijke ziekte te krijgen?

Dit beleid is om bovenstaande redenen maar moeilijk in vol daglicht aan Henk en Ingrid te verkopen, terwijl het juist algemene instemming vereist. Daarom is het beleid niet los te zien van een communicatiestrategie die voor een belangrijk deel op misleiding berust. Vandaar de verwarring over maskers (nutteloos/tekort/schijnveilig/verplicht), testen (hogere testcapaciteit beloven maar niet gebruiken) en “muurtje om de kwetsbaren” (wat de “iets kwetsbaren” betekent). En daarom is ook de WOB opgeschort; openheid over afwegingen en adviezen kan de overheid nu niet gebruiken.

Het is moeilijk te voorzien hoe het publiek zal reageren wanneer de misleiding algemeen bekend zal zijn. De enormiteit van het inzicht dat verzorgingshuizen geen bescherming kregen omdat dat zinloos was, zal hard aankomen. De coronacrisis legt ook andere weeffouten in onze maatschappij bloot, bijvoorbeeld over onvoldoende scheiding tussen advies en beleid, verspreide en daarmee vaak afwezige verantwoordelijkheid en een clubmentaliteit in de groepen mensen die ons besturen. Verontwaardiging daarover zal misschien worden ingeslikt, maar kan tot zowel constructieve veranderingen als een impuls voor het in opkomst zijnde nationalistisch rechts leiden.

De juridische risico’s voor de overheid zijn ook bijzonder groot. Expres of niet, het gebrek aan bescherming van inwoners en medewerkers van verpleeghuizen zal tot schadevergoedingszaken leiden. De GGD’s in de Veiligheidsregio’s volgden het advies van het RIVM op om te stoppen met het wettelijk vereiste contactonderzoek, ook waar dit toentertijd niet nodig was. Het is mogelijk dat een rechter zal oordelen dat burgemeesters of het kabinet hun zorgplicht voor de publieke gezondheid hebben verzaakt. En dan is het de vraag of in het buitenland genoemde risico’s op vervolging voor misdaden tegen de menselijkheid zo onwaarschijnlijk is, nu de overheid het beschadigen van de eigen bevolking als beleidsdoel heeft en daar ook naar handelt.

Mitigation is dus zeer onverstandig, terwijl containment juist veelbelovend is. De vele landen die het virus nu al succesvol hebben ingedamd hebben de intentie helemaal geen nieuwe uitbraken te dulden, en dat hoeven ze ook niet. Het leven gaat verder, hoewel met inreisquarantaine en maskerplicht. In Hongkong en Taiwan, drukke plekken, staat het virus stil. In buurlanden als Duitsland en Denemarken is containment succesvol en Groot-Britannië en België investeren flink in hun containment-strategie.

Met relatief goedkope middelen als massaal testen en isolatie van mensen, flatgebouwen of hele woonwijken kan daar het virus snel weer in zijn kooi geduwd worden. En als heel Europa, of op enig moment de hele wereld, het virus zal hebben ingedamd zal het virus naar de achtergrond verdwijnen. Ook zonder vaccin. In die wereld zal voor het Nederlandse mitigatiebeleid geen plek zijn.

De bovenstaande redenen om containment te prefereren boven mitigation zijn doorslaggevend en in hun samenhang niet te ontkennen. Er is niet één steekhoudend argument te bedenken om op deze koers door te gaan, anders dan zelfzuchtige of naïeve overwegingen van betrokken machthebbers. Zoals de WHO al stelde: “overheden moeten alle beschikbare middelen inzetten om deze uitbraak onder controle te krijgen”. Echte controle, niet “maximale controle”.

Nederland zal dus op enig moment koers wijzigen. Er zijn Kamerfracties die al maanden stiekem voor Containment lijken te zijn en daar nu ook helderder voor uitkomen, zoals de SP en de PvdA. Het bewijs van het failliet van de mitigatie-aanpak stapelt zich op terwijl het wetenschappelijke bouwwerk van het beleid snel instort. Om tactische of politieke redenen lijken pro-containment-politici te mikken op een “gecontroleerde kanteling” van dit debat. Maar wie nu niet vol gaat voor 180 graden inkeer zal zich daarvoor later moeten verantwoorden. Containment moet nu.