Waarom ik ooit tegenstemde in het Oekraïnereferendum en nu geen versnelde EU-procedure wil

Help het land zo veel mogelijk om in de transitieprocedure orde op zaken te stellen.

In 2016 stemde een meerderheid van de Nederlandse kiezers in een referendum tegen een Associatieovereenkomst tussen de Europese Unie en Oekraïne.

Steevast wordt daarbij gewezen op initiatiefnemers voor de tegenstem: GeenStijl, Burgercomité EU (Pepijn van Houwelingen!) en Forum voor Democratie (overigens toen nog geen gevaarlijke sekte, laat staan een uiterst bedenkelijke Poetin-verdediger). Voor hen ging het naar eigen zeggen niet om Oekraïne, maar ‘om het dwarsbomen van de Europese Unie’. Tegenstemmers met andere motieven golden in de media als ‘nuttige idioten’, overigens een door Lenin gemunte term.

Als het heilloze kabinet Rutte IV aantreedt, moeten we respect hebben voor de kiezer, die immers de deelnemende partijen een meerderheid heeft verleend. Bij dat Oekraïne-referendum ligt dat kennelijk anders. Nuttige idioten als ik zouden de ‘progressieve, westersgezinde’ Oekraïners van het Maidan in de steek hebben gelaten en blijken deze dagen dus eigenlijk het land al in 2016 te hebben uitgeleverd aan het Russische leger.

Een ding ben ik met hen eens: die Russische invasie is inderdaad misdadig.

Voor de rest? Ik stemde tegen, maar niet omdat ik uit de EU wou of een bewonderaar van Poetin was. Ik ben wel tegen een geïnstitutionaliseerde lobbycratie voor de grote bedrijven, de banken, de boeren en de vissers.

Die gaat soms zelfs zo ver dat nieuwe wetten voor ze naar het Europees parlement gaan, eerst worden voorgelegd aan de betreffende lobbygroepen. Onlangs vonden de Europese motorfabrikanten een wetsontwerp te streng en eisten ze dat het toegestane aantal decibels werd verhoogd naar 100. Dat gebeurde.

Ingerommeld

Hoe was de situatie van de EU in 2016? Tussen 2004 en 2013 waren achtereenvolgens de voormalige Oostbloklanden Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Polen, Slovenië, Slowakije, Tsjechië (2004), Bulgarije, Roemenië (2007) en Kroatië (2013) lid geworden van de EU. Natuurlijk, ook andere nieuwe landen als Malta en Cyprus (2004) waren problematisch, maar met de Oostbloklanden was iets anders aan de hand.

Want in 2004 – en helaas nog meer in 2013 – was er in veel van deze landen weinig sprake van een pluriforme democratische rechtsstaat.

Kijk bijvoorbeeld naar het omgaan met de geschiedenis van hun land tijdens de Tweede Wereldoorlog. Vaak ging het om een nationalistische politieke elite, die in meerdere of mindere mate hevig collaboreerde met de Duitse bezetter. Die de Jodenvervolging soms zo enthousiast ter hand nam dat zelfs Duitsers geschokt reageerden.

Die geschiedenis moest na 1989 allemaal worden vergeten. Voortaan werd in veel van deze landen officieel ‘herdacht’ dat de zij zowel onder de Duitse als de Sovjetbezetting hadden geleden en eindelijk – vrij! – hun nationalistische agenda konden hanteren.

Daarom gingen ze vaak anders met hun minderheden om dan een pluriforme rechtsstaat betaamt. Denk aan de Hongaren in Roemenië en andere buurlanden. Aan de Roma en Duitsers in Hongarije. De Russen in het Balticum werden formeel derderangsburgers, terwijl sommige families – die van de filmer Eisenstein en de schilder Rothko bijvoorbeeld – daar al heel lang voor de Sovjetperiode woonden. Er zijn in het Balticum verschillende steden waarin Russen de aloude meerderheid van de bevolking vormen. Hun nationalistische achterstelling is natuurlijk koren op de molen van Poetin.

Dit nationalisme valt in de praktijk meestal samen met een hard soort neoliberalisme en de bijbehorende corruptie. Plus – in het ene land wat minder dan het andere – de invloed van de conservatieve clerus op het dagelijks leven, met name op de positie van lhbt’ers en vrouwen. Ten slotte is er de persvrijheid, die ook al in 2016 in veel van de voormalige Oostbloklanden werd bekneld. Net als een onafhankelijke vorm van rechtspraak.

Oekraïne was anno 2016 met deze landen vergelijkbaar. Grotendeels.

Er was wel nog minder persvrijheid en nog meer corruptie en kleptocratie. Oekraïne beschikt immers net als Rusland over oligarchen. Caroline de Gruyter beschrijft in haar interessante Beter wordt het niet hoe zij in 2015 in Wenen een nieuwe buurman kreeg. Wellicht het duurste huis in de stad, vraagprijs € 24 miljoen, werd aangeschaft door de Oekraïense oligarch Dmytro Firtash. De man had connecties met Rudy Giuliani, die hem uit de klauwen van de Amerikaanse justitie zou houden, mits Firtash erin zou slagen de Oekraïense regering onder druk te zetten om belastend materiaal op te graven over de zoon van Joe Biden.

Onlangs berichtte de Italiaanse krant La Repubblica over de vele oligarchen die op de mooiste plaatsen van het land over villa’s en palazzi beschikken. Zo is Villa Feltrinelli aan het Gardameer eigendom van Viktor Vekselberg. Oekraïens oligarch. Én vriend van Poetin.

Geen versnelling maar hulp

Oekraïne moest in 2016 volgens ons met het referendum het signaal krijgen dat er zeer ingrijpende hervormingen nodig waren, met name in de bestrijding van corruptie en het invoeren van een onafhankelijke rechtspraak, voor er sprake zou kunnen zijn van een Associatieovereenkomst met de EU.

Dat had niets te maken met sympathie voor Poetin. Integendeel, we hadden onoverkomelijke bezwaren tegen deze autocraat. Alleen al vanwege de manier waarop hij al jarenlang politieke tegenstanders en hem onwelgevallige journalisten behandelde. Desnoods via moord. Hoe hij verkiezingen manipuleerde en via een trucje met een stroman levenslang president kon blijven. En hevig intrigeerde om in Oekraïne en elders zijn stromannen aan de macht te krijgen, dan wel te houden.

Daarom waren wij zo geschokt dat ons staatshoofd met zijn echtgenote de Olympische Winterspelen in Sotsji in 2014 bijwoonde. En dat ook nog proostend met een biertje, van oom Freddy.

Kort daarna koos Poetin voor militaire annexatie van de Krim, in plaats van onderhandelingen over een vreedzame terugkeer in Rusland. Weer iets later waren bij het neerhalen van de M17 in ieder geval zijn separatistische vrienden betrokken. Zo niet…

Maar in 2014-2015 werden wel de verdragen van Minsk gesloten tussen Rusland, Oekraïne en de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE), onder bemiddeling van Frankrijk en Duitsland.

Met de invasie in een soevereine staat, zonder enige serieuze aanleiding, overtreedt Poetin niet alleen internationale afspraken, maar schoffeert hij ook het Minskverdrag.

Het gaat beter met de economie van Oekraïne. Maar nauwelijks met de persvrijheid, de corruptie en de kleptocratie. Zelenski, onze bejubelde hedendaagse Churchill, dook op in de Pandora papers.

Laat dus Oekraïne niet versneld toe als lid van de EU. Maar help het land zo veel mogelijk om in de transitieprocedure orde op zaken te stellen. Ontvang ruimhartig de vluchtelingen. Die arme Oekraïners kunnen er immers niets aan doen dat Nederlanders hen liever ontvangen dan mensen uit verder verwijderde culturen. Help vooral het land straks bij de wederopbouw van de gruwelijke schade die de Russische oorlogsmisdaden hebben veroorzaakt.

En vertaal interessante auteurs als Yurii Andrukhovych, Lina Kostenko en Maria Matios

Haal de oude componist Valentin Silvestrov hierheen voor een festival dat zijn prachtige muziek viert.