Waarom een zakenkabinet niet de oplossing is

Informateur Herman Tjeenk Willink ploetert maar voort. Deze week ontving hij een reeks van deskundigen, zoals SER-voorzitter Mariëtte Hamer en Nationaal Ombudsman Reinier van Zutphen, voor advies. Ook enkele demissionaire ministers, onder wie Wopke Hoekstra (Financiën), mochten langskomen. Veel nieuws hadden ze hoogstwaarschijnlijk niet te melden. Ze zullen wel hebben herhaald wat ze bij eerdere gelegenheden ook al betoogden. Maar wat moet Tjeenk Willink anders? De informateur is gebaat bij zo veel mogelijk tijdrekken. Door ‘Omtzigtgate’ is een vrijwel onontwarbare puzzel ontstaan. VVD-leider Mark Rutte geldt bij de andere partijen als superonbetrouwbaar. Niemand wil nog met hem regeren. Maar de VVD blijft vasthouden aan Rutte. En zonder VVD valt nu eenmaal geen werkbaar meerderheidskabinet te formeren.

Tjeenk Willink moet er nu maar op hopen dat D66, CDA, PvdA en/of GroenLinks uiteindelijk over hun bezwaren tegen Rutte heenstappen. Gebeurt dat niet, dan is goede raad heel duur. Een kabinet zonder VVD moet uit minstens zeven partijen bestaan, en heeft dus nauwelijks overlevingskansen. Een minderheidskabinet zou een sprong in het duister zijn. Nieuwe verkiezingen lossen volgens recente peilingen niets op. De VVD zal dan opnieuw als grootste partij eindigen. Maar wat dan? Er zal toch ooit weer een missionaire regering moeten komen.

Volgens Forum voor Democratie-leider Thierry Baudet zou een zakenkabinet de oplossing zijn. ‘Vakministers’ zijn naar zijn mening verre te verkiezen boven ‘politieke ministers’. Maar ook sommige sympathisanten van links zijn er voorstander van om in deze tijd van coronacrisis een kabinet van onafhankelijke experts te vormen. Dat zou de problemen tenminste echt kunnen aanpakken in dit hopeloos verdeelde land.

De vraag is alleen: wie zijn die onafhankelijke experts? Bestaan ze überhaupt wel? Een kabinet met vooral tycoons uit het bedrijfsleven zal ter linkerzijde niet op instemming kunnen rekenen. Maar een regering waarbij de meeste ministers bijvoorbeeld progressieve hoogleraren zijn valt bij Baudet c.s. weer helemaal verkeerd. Is het echt denkbaar iemand te vinden die zowel deskundig als volkomen neutraal is? Ik vrees dat dat een mission impossible wordt. Vier jaar terug was Baudet overigens nog voorstander van een zakenkabinet onder leiding van CDA’er Pieter Omtzigt. Ik schat zo in dat hij dat nu geen goed idee meer zou vinden.

Maar stel nu eens dat het lukt een kabinet samen te stellen met volstrekt onafhankelijke bewindslieden, onder leiding van een al even politiek onafhankelijke premier. Hoe moet dat kabinet zijn wetten door de Tweede Kamer krijgen? Die is namelijk wel gepolitiseerd, en niet zo’n beetje, met maar liefst zeventien fracties. Ik ben bang dat een zakenkabinet heel snel ten val zal komen.

In de parlementaire geschiedenis van Nederland moet je héél ver teruggaan om een regering te vinden die met wat fantasie een zakenkabinet kan worden genoemd. Vaak wordt het kabinet-Cort van der Linden als zodanig aangemerkt. Dat regeerde tijdens de Eerste Wereldoorlog (ook een crisistijd dus) en het heeft successen als de invoering van het algemeen kiesrecht op zijn naam staan. Maar was dat kabinet echt volledig neutraal? Cort van der Linden en veel van zijn ministers waren partijloos, maar ze golden wel als liberaal. De meeste kabinetsvoorstellen kregen steun van de liberale fracties in de Kamer en vaak ook van de sociaaldemocraten. Die laatsten regeerden niet mee, maar dat had niet zoveel gescheeld. In 1913 was hun kabinetsdeelname aangeboden, maar die werd na langdurige interne discussie afgewezen. Kortom: ook het kabinet-Cort van der Linden kon niet buiten steun van min of meer gelijkgestemde politici. Het was in feite een liberaal, enigszins progressief kabinet. Een ongebonden, puur ‘wetenschappelijke’ beoordeling van wetsvoorstellen is onmogelijk.