Waarom dit een beslissende week is voor Oekraïne

Onderstaande tekst is dinsdagavond uitgesproken tijdens de maandelijkse bijeenkomst van Stop de Oorlog op het Spui in Amsterdam.

Vandaag duurt de oorlog 31 maanden en het is niet heel overdreven te stellen dat de komende week cruciaal is voor de Oekraïense oorlogsstrategie. Daarbij gaat het er niet om dat nu duidelijk is dat er zo’n miljoen mensen aan beide zijden dood, vermist, verminkt of gewond zijn geraakt. Het gaat over de doelstelling van de Oekraïense regering in de oorlog en de wijze waarop dat doel bereikt moet worden.

President Zelensky is deze week in de VS. In zijn koffer heeft hij een uitgewerkt ‘overwinningsplan’. Vorig weekend kreeg hij de opdracht dat plan te komen uitleggen. De Amerikaanse president besloot, na overleg met de Britse regering, te wachten om Westerse langeafstandswapens te geven aan Oekraïne. Zelensky vroeg al tijden om Westerse kruisraketten en andere langeafstandswapens waarmee in Rusland kan worden gebombardeerd. Dat zou tot ernstige represailles van Rusland en verdere internationalisering van de oorlog kunnen leiden. Daar lijkt de Amerikaanse regering niet voor te voelen. Dat wil zeggen; nog niet. Hij wil eerst een gedetailleerd plan. Voor Biden was het niet duidelijk genoeg wat er met deze wapens zou worden gedaan. Dat plan geeft Zelensky hem deze week. De beslissing van Biden om dit plan uit te voeren zal de duur en het verloop van de oorlog bepalen.

Dat brengt me op de volgende punten:

1.     Het plan

Deze week komen alle wereldleiders naar Amerika voor de jaarlijkse Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Er is van alles te bespreken en dat zal vooral achter de schermen gebeuren.

De Oekraïense regering heeft een hele maand aan de details van het plan gewerkt. Het plan is nog niet bekend gemaakt, maar diverse elementen zijn vrijgegeven. Al was het maar om de reacties te peilen.

Ter herinnering: de Oekraïense regering heeft in de afgelopen maanden een draai ingezet in de koers van de oorlog. Het doel van een militaire overwinning is verlaten. Het nieuwe doel is om te komen tot onderhandelingen met Rusland en op die manier een overwinning te kunnen boeken. Concreter is het niet en het is logisch dat dit heel veel vragen oproept. De vraag is ook of iedereen in de Oekraïense regering dat onderhandelen wel wil. Op dit moment, zo lijkt de slotsom, is dat niet zo en daarom wordt ingezet op militair wisselgeld in de vorm van bezet grondgebied in de provincie Koersk.

Inmiddels is met Oekraïense, dus niet-westerse wapens, een serie succesvolle aanvallen uitgevoerd op munitie- en oliedepots in Rusland. Oekraïense drones hebben een aantal van deze bevoorradingspunten vernietigd. Er zijn er echter nog veel meer en wapendepots kunnen ook dieper Rusland in worden teruggetrokken. Weg uit het bereik van Oekraïense of westerse wapens.

Het doel van het vernietigen van deze depots is de militaire bevoorrading van de Russische troepen in Oekraïne te bemoeilijken, te vertragen en liefst tot stilstand te brengen. Daarbij zijn westerse wapens nodig. Als het westen Oekraïne de gevraagde langeafstandsraketten geeft, zou de situatie kunnen ontstaan dat Ruslands troepen in Oekraïne in elkaar zakken. Voorlopig is dat niet veel meer dan wensdenken.

2.     Vier onderdelen in het plan

Drie weken geleden had Zelensky al gesteld dat er vier algemene onderdelen in zijn plan waren. De invasie in Koersk is bedoeld om Rusland onder druk te zetten om concessies te doen. Daarbij horen nog te verkrijgen Westerse langeafstandswapens om de druk op Rusland op te voeren. Daarnaast gaat het om Oekraïne’s deelname in de ‘wereldwijde veiligheidsinfrastructuur’ en ten slotte om sterke economische samenwerking in de wereld. Dat laatste lichtte hij niet toe en opvallend was dat de NAVO niet werd genoemd, toen hij sprak van een ‘wereldwijde veiligheidsinfrastructuur’.

3.     Veiligheidsgaranties

Inmiddels weten we dat Zelensky wil dat Biden, voor hij eind januari als president aftreedt, veiligheidsgaranties geeft aan Oekraïne zodat Oekraïne met een veiliger gevoel kan gaan aanvallen of uiteindelijk onderhandelingen kan beginnen. Dan komen de VS wel te hulp als het mis gaat. In de eerste aankondiging was sprake van een ‘wereldwijde veiligheidsinfrastructuur’. Als de uitgelekte berichten, zeg maar de proefballonnen, kloppen zouden Amerikaanse veiligheidsgaranties – voorlopig - voldoende moeten zijn. Deze proefballonnen zijn bedoeld om de tegenstanders van het geven van Westerse wapens onder druk te zetten. Nationaal Veiligheidsadviseur Jake Sullivan zou volgens lekken in de Britse pers de grootste tegenstander zijn.

4.     Trump en de oorlog in Oekraïne

Adviseurs van Trump hebben eerder jaar al voorgesteld om Amerikaanse wapens alleen nog aan te bieden als Oekraïne een onderhandelde overeenkomst nastreeft. Dat zou de werkwijze van Trump kunnen worden, vanaf de installatie van de nieuwe president, eind januari.

Oekraïne heeft naar aanleiding van deze plannen een speciale ploeg van diplomaten naar het team van Trump gestuurd. In hoeverre dat effect heeft gehad, is nog niet duidelijk. Trump heeft zijn kaarten, met het oog op de verkiezingen, wel op tafel gelegd. In een ingezonden artikel dat hij samen met Robert F. Kennedy (een telg uit de beroemde Democratische familie, maar bondgenoot van Trump) heeft geschreven. Deze twee wijzen er met klem op dat de verwoestingen en menselijke tragedies zo snel mogelijk moeten worden gestopt, ook omdat het gevaar van escalatie tot een kernwapenoorlog groot is en groter wordt. Als het zo doorgaat.

5.     Nederland en de andere Westerse landen

Dus naast de huidige voorzichtigheid in de VS, wat hen overigens nooit verhinderd heeft voor enorme bedragen aan wapens te geven, is er enthousiasme in de rest van het Westen om Oekraïne te steunen.

Er zijn in dat verband nog twee operationele elementen in het plan van Oekraïne. Het ene voorstel is het beschermen van het luchtruim van West-Oekraïne door de NAVO-landen. In dat geval kan Oekraïense luchtafweer dichterbij of aan het front worden ingezet. Nederland heeft bij monde van de nieuwe minister van Defensie, Ruben Brekelmans, aangegeven, dat Nederland wel F-35 vliegtuigen ter beschikking wil stellen. ‘In theorie is dat mogelijk’, zei Brekelmans.

De andere maatregel die Oekraïne wil laten nemen, is dat Westerse troepen taken van de Oekraïense strijdkrachten in het Westen van Oekraïne over gaan nemen. In beide gevallen is dat een enorme escalatie in de oorlog. Begin deze maand merkte ik al op dat de VS contractors, huurlingen, voor het onderhoud van F-16 niet wil toestaan. Nederland heeft financiële middelen aan Oekraïne gegeven om deze contractors te huren.

6.     Grijze zone

De Nederlandse minister van Defensie heeft in het licht van de verder dreigende escalatie een bijzondere uitspraak gedaan. Dat valt op dit moment buiten het onderwerp van de oorlog in Oekraïne, maar het vloeit er wel uit voort. En als het mis gaat, komt het ook nog eens terug.

Bij de presentatie van de nieuwe plannen voor Defensie zei Brekelmans het volgende; ‘We lijken in Nederland in vrede te leven, maar in feite is dat niet meer zo. Helaas bevinden we ons in de zogenoemde ‘grijze zone. Er is geen oorlog, maar ook geen vrede.’

Dit is een buitengewoon verontrustende uitspraak die heel veel vragen oproept. Brekelmans werkt in een grijze zone, waarbij de vraag opkomt welke politieke en juridische bevoegdheden daarbij horen. Voor hem en voor de bevolking. Werken de normale wetten in vredestijd nog, of zijn bijzondere maatregelen nodig. Is er een oorlogscrisissituatie? Zijn er dan noodwetten nodig? Kan de minister dit zo maar zeggen en merken we later wel wat dat betekent?

7.     Toch onderhandelen

De uitspraken van Zelensky maken ondanks de krachtige retoriek een wat wanhopige indruk. Als de Amerikaanse regering namelijk besluit het plan van Oekraïne niet uit te voeren, wat tot nu toe het geval was, als kortom het escalatierisico te groot wordt geacht, dan zal Oekraïne waarschijnlijk eerder tot onderhandelingen geneigd zijn.

Een nieuwe opiniepeiling onder de bevolking van Oekraïne wijst op bereidheid tot concessies. Daarmee verandert de gemiddelde opvatting in Oekraïne, langzaam, maar het verandert. Met de naderende winter zal de druk op de Oekraïense bevolking en daarmee de regering toenemen.

Westerse hulp is wél een goed idee bij onderhandelingen over een staakt-het-vuren. Misschien dat er achter de schermen over wordt nagedacht. Hoe tot onderhandelingen te komen is immers een apart plan waard. Over wat moet er allemaal worden onderhandeld. De vrede in Oekraïne natuurlijk, maar ook de vrede Europa moet daarbij opnieuw worden vastgelegd.

8.     Tot slot: een miljoen doden, vermisten, verminkten en gewonden

Aan het begin maakte ik een terloopse opmerking over het aantal oorlogsslachtoffers dat er is gevallen. Dat is een gevoelig onderwerp waarbij het heel moeilijk is vast te stellen wat waar is. De conservatieve Amerikaanse krant The Wall Street Journal heeft een ruwe schatting of berekening gemaakt. Nu na 31 maanden oorlog, ruim 2,5 jaar, wordt uitgegaan van 1 miljoen slachtoffers in de ruimste zin van het woord. Aan beide zijden opgeteld, hoewel met meer Russische doden. Mensen die door de maalstroom van oorlogspolitiek in het verderf zijn gestort. Dan houden we de miljoenen vluchtelingen buiten de beschouwing. Misschien willen zij nog wel eens terug.

Laat de oorlog snel ophouden. Tot de volgende keer.