Waar Hamas de Israëli aan herinnerde

Aanpassing helpt niet als ze je bedreigen, alleen terugslaan.

Hamas heeft met zijn moordpartijen op de burgerbevolking de Israëlische samenleving nog eens extra met de neus op de feiten gedrukt. Dit lot ondergingen de joden in het tsaristische Rusland ook als er weer eens een pogrom van woedende "christenen" op ze losgelaten werd. Tegelijk leek het op de lukrake massamoorden waarmee de opmars van Duitsland gepaard ging tijdens Operatie Barbarossa in 1941.

Dat is maar de helft van het verhaal.

De andere helft gaat over de manier waarop de Joodse gemeenschappen reageerden op eeuwen van achterstelling, discriminatie en uitbarstingen van geweld. Ze hielden zich klein. Ze waren gehoorzaam. Ze probeerden binnen alle beperkingen een menswaardig leven te leiden. Ze betaalden beschermingsgelden. Onder invloed van de Verlichting en de Franse Revolutie verdwenen in veel landen de wettelijke beperkingen. Bij ons werden de joden bijvoorbeeld in 1796 gelijkberechtigde burgers. Een aantal joden reageerde daarop door dit burgerschap te omarmen. Ze probeerden zoveel mogelijk mee te draaien in de maatschappij. Ze assimileerden.

Niettemin nam het antisemitisme een hoge vlucht. Juist in deze tijd van assimilatie kwamen theorieën op over een wereldwijde joodse samenzwering en de joden als een parasitair volk. Daarom schreef de Weense journalist Thedor Herzl de brochure Der Judenstaat. De joden hadden een eigen staat nodig, een nationaal tehuis net als andere volkeren, waar zij een veilig toevluchtsoord konden vinden. Dat is Israël geworden. Voor de veiligheid: dit wordt hier gepresenteerd als feit, niet als verdediging van de ontstane situatie. De naam van de beweging die zich sterk maakte voor die staat, is zionisme. Dat was in de eerste helft van de twintigste eeuw een in joodse kring buitengewoon controversiële ideologie. De grootste joodse krant in Nederland, het Nieuw Israëlitisch weekblad moest er niets van hebben.

Toen de nazi's aan de macht kwamen, bleek assimilatie niets waard. Het ijzeren kruis, aan de fronten van de eerste wereldoorlog bevochten wegens moed bij de verdediging van het vaderland, was geen bescherming of excuus. Joden waren ten dode opgeschreven om wie ze waren. Uitsluitend dat.

Nu wordt het tijd om twee personen uit te lichten: Adam Czerniakóv en Chaim Rumkovski, respectievelijk voorzitter van de Joodse Raad in Warschau en Lodz.

Czerniakóv was een toonbeeld van assimilatie. Hij maakte bij de Duitse inval deel uit van de Poolse senaat. Na de capitulatie van zijn land liet hij zich door de Duitse bezetters benoemen tot voorzitter van de Joodse Raad in Warschau. Als zodanig werd hij onder hun toezicht een soort burgemeester van het getto van Warschau. Czerniakóv probeerde door samenwerking met de nazi's het leven van de joden zo draaglijk mogelijk te maken. Zo wist hij voor allerlei groepen uitstel (maar geen afstel) van deportatie te verkrijgen met het argument dat ze als werkkrachten voor de Duitsers konden produceren. In het getto heerste al gauw een verschrikkelijke hongersnood. De Duitsers vonden de helft van het rantsoen voor een gevangene wel genoeg voor joden. Toen hij bevel kreeg de weeskinderen in het getto uit te leveren, pleegde Czerniákov zelfmoord.

Chaim Rumkovski was directeur van een joods weeshuis in Lodz. Hij had in de stad een uitstekende reputatie. Benoemd tot voorzitter van de Joodse Raad in het getto van Lodz kwam hij tot het slotsom dat er voor de joden maar één redding was. Ze moesten de Duitsers hun onmisbaarheid bewijzen. Onder toezicht van de Duitse bureaucraat Hans Biebow veranderde hij het getto in één grote productiecentrale. Men vervaardigde van alles en nog wat zoals warme vullingen voor Duitse soldatenlaarzen. Deze productie kon in stand blijven door de levering van grondstoffen door de Duitsers en door een uitgebreide dienstensector in het getto zelf. Rumkovski naastte zowat het hele bedrijfsleven. Hij voerde getrouw de instructies van Biebow uit.

Net als in Warschau heerste in het getto hongersnood want de Duitsers betaalden minimale prijzen voor de producten. Ook eisten zij vanaf 1942 de uitlevering van bewoners die in Chelmno en Auschwitz werden vermoord. Berucht is Rumkovski's toespraak tot de verzamelde gettobewoners waarin hij het Duitse besluit verdedigde alle kinderen te deporteren. Die deportatie kon plaatsvinden dankzij de medewerking van de gettopolitie. De agenten mochten hun kinderen wel houden. De tactiek van Rumkovski werkte in zo verre, dat in augustus 1944 Lodz de laatste stad was met een functionerend getto. Toen werd ook dat ontruimd. Rumkovski deelde het lot van zijn medejoden. Biebow kwam afscheid nemen bij de trein naar Auschwitz. Er zijn geruchten dat Rumkovski niet is vergast maar voor die tijd al doodgeslagen door joodse leden van het Sonderkommando dat de slachtoffers naar de gaskamers moest begeleiden.

Dit alles hebben de terroristen van Hamas nog eens extra ingescherpt bij de Israëli. Dat verklaart hun grote eensgezindheid en woede. Dit overkomt ze niet meer. Men heeft leergeld betaald. Men zal niet meer met de hoed in de hand om gunsten vragen. Men slaat terug. Men heeft de middelen om dat te doen. Als er uit de geschiedenis van het jodendom in Europa nog inspiratie wordt gehaald, dan komt die van de opstandelingen in het Getto van Warschau. Van 19 april tot 16 mei 1943 bevochten joodse strijders met binnengesmokkelde wapens de Duitsers.

Nu valt daar natuurlijk tegenin brengen, dat het lot van de Europese joden niet de verantwoordelijkheid is van de Palestijnen. En dat het onrecht is ze daar de prijs voor te laten bepalen. Daar is geen speld tussen te krijgen. Ook zullen ongetwijfeld slimpies naar voren komen die Gaza vergelijken met de getto's van Warschau en Lodz. Dat kun je allemaal doen. Uiteraard. En je zal ze de kost moeten geven die ijveren voor een vrij Palestina van de Jordaan tot de zee.

Deze argumenten maken op Israëli in het licht van hun collectieve geheugen geen indruk. Wie pogroms organiseert, gaat er aan. Zo eenvoudig ligt dat. Czerniakóv en Rumkovski zijn niet vergeten.

Zo langzamerhand komt er meer klaarheid over de rampzalige zaterdag toen duizenden strijders van Hamas de grens van Gaza konden overschrijden. Volgens de New York Times vertrouwde het leger van Israël voor de bewaking te veel op elektronica en ICT. Hamas schakelde met drones de GSM-palen uit. Die fout wordt nu met menskracht hersteld.

Dit is geen prettige conclusie. Ze is wel realistisch. Israël zal alleen tot vrede bereid zijn als zijn veiligheid absoluut is gegarandeerd. En anders gaan hun strijdkrachten achter iedereen aan die deze veiligheid bedreigt. Zouden de rollen ooit worden omgedraaid, dan zijn de strijders in het getto van Warschau het voorbeeld. Oog in oog met pogroms en massamoorden is onverzoenlijkheid de enige remedie. Je kunt het collectief geheugen van een volk niet uitschakelen.

Ten derde male: dit is een verklaring, geen verdediging.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: confessionele politiek