Waar de NAVO over had moeten praten maar niet deed

Ze zijn allemaal vertrokken uit Vilnius, de staatshoofden, de opperbevelhebbers, de journalisten en de vele ambtenaren. Voor miljarden aan wapens ging er over de toonbank. Het leek wel alsof landen tegen elkaar opboden: wie levert nog meer, wie heeft het allernieuwste dodelijk snufje in de aanbieding? Ja, natuurlijk, wij als Europese landen gaan opwaarts naar de 2% van onze begrotingen voor defensie. De euforie over de herwonnen levenskracht van de NAVO was niet van de lucht.

Wat er ontbrak in Vilnius was nadenken over de toekomst, over de toekomst van Europa, als we tenminste niet willen dat het een groot slagveld wordt, dus nadenken over vrede, dat is wat er aan ontbrak in Vilnius. De oorlog van Rusland tegen Oekraïne kan nog jaren duren, en eindigt – zoals bij de meeste oorlogen - met een moeizaam bereikt diplomatiek compromis. Ondertussen zijn er dan honderdduizenden mensen gedood, Oekraïne is totaal verwoest en de dictatuur in Rusland is nog grimmiger geworden, als het geen wereldoorlog werd.

Het ligt dus voor de hand een diplomatiek compromis nu, en niet over zoveel rampzalige jaren, te bewerkstelligen. Maar zelfs als er een wapenstilstand of vredesakkoord zou komen, dan nog zijn de fundamentele oorzaken van de spanningen in Europa niet weggenomen, en kunnen de poppen zo weer macaber aan het dansen zijn. Europa moeten we opnieuw uitvinden, maar nu veilig. Daar had het in Vilnius over moeten gaan.

Daarom moet er een proces op gang komen om te beseffen wat er na 1989 fout is gegaan in Europa - waar we de huidige oorlog mede aan te danken hebben -, gevolgd door pogingen om vrede en veiligheid in Europa opnieuw uit te vinden, na de valse start van 1989.

Hoe kunnen we dertig jaar na dato, na het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw, de schade herstellen, die heel Europa opgelopen heeft door niet aan een gezamenlijke Europese Veiligheidszone te werken? Dit is geen gemakkelijke vraag, en met de oorlog van Rusland tegen Oekraïne lijkt het een onmogelijke vraag, maar “onmogelijk” mag niet bestaan als het gaat om vrede en veiligheid.

Laten we proberen ons te wagen aan die bijna onvoorstelbare vraag: welke stappen moeten gezet worden, tegelijk met een wapenstilstand tussen beide landen, om op diplomatiek niveau te verkennen welke contouren een betekenisvolle Europese Veiligheidszone zou moeten, c.q. kunnen krijgen, inclusief Rusland en Oekraïne?

Het lijkt tegenstrijdig, strijdende partijen uit elkaar losrukken, en gelijk tegen beide strijdende partijen zeggen: we willen met jullie beide een gezamenlijk Europese Veiligheidszone ontwerpen, opnieuw uitvinden, beter laat dan nooit. Diplomatie is in dit verband nog belangrijker dan wapens. Vrede wordt nimmer op een presenteerblaadje aangereikt, en uiteindelijk zeker niet met wapens. Daar had het in Vilnius vooral over moeten gaan.

cc-foto: NATO