Vuurwerkcultuur behoort inmiddels tot de criminele wereld

Op zondag 2 januari leek in Amsterdam alles samen te komen wat er in ons land mis is, als een late afsluiting van een verwarde jaarwisseling.

Nadat de driehoek een demonstratie van Samen voor Nederland had verboden, inviteerde de organisator iedereen voor een kopje koffie op het Museumplein. Samen met Baudet, maar die besloot toch maar uit te wijken naar het Westerpark. Daar zagen we een interessante combinatie van mensen met de oude NSB-vlag, wappies die ostentatief de corona-adviezen negeerden en boze boeren met hun trekkers. En natuurlijk werden weer journalisten belaagd. Mede omdat er tassen werden gecontroleerd, viel het mee met het vuurwerk. Dat was twee dagen daarvoor wel anders, toen zich duizenden ‘vrijheidsstrijders’ verzamelden op de Dam.

De overheid zal nooit toegeven dat zij het vuurwerkgeweld volstrekt niet in de hand heeft, dus zoals als altijd viel het officieel wel mee met de jaarwisseling.

Ach, een enkel schoolgebouw en een paar dozijntjes auto’s in de hens, een kleine vierduizend brandmeldingen en wat optredens van de ME (die met zwaar vuurwerk werd bekogeld).

Terwijl de reguliere en de sociale media lieten zien dat het vuurwerkverbod tijdens de hele jaarwisselingsperiode grotelijks werd overtreden. In het hele land. Een woud van dikke middelvingers tegen de overheid. Ook al daarvoor bleken mensen illegaal vuurwerk te ‘knutselen’ en op te slaan, vuurwerk in het buitenland aan te schaffen – verboden – lang voor oudjaar af te steken – jaar en dag verboden – en de minimumleeftijden te overtreden.

De overheid heeft zelf aanleiding gegeven tot al die overtredingen. Zo verklaarde de landelijke politie geen prioriteit te geven aan de handhaving van het verbod, bij monde van politiechef Willem Woelders. De boa’s gaven geen prioriteit omdat er te weinig personeel is. Gemeentes konden een uitzondering maken voor klaphameren. En carbidschieten, ook waar dit nooit een traditie is geweest. Het goedje viel niet aan te slepen.

De meeste schuld draagt echter de landelijke overheid met het ‘tijdelijke’ (!) totaalverbod. Eigenlijk, zo is het signaal, gunt Rutte de bevolking van harte het jaarlijks geknal, maar ‘helaas’ moet worden voorkomen dat vuurwerkslachtoffers naar de toch al overbelaste ziekenhuizen komen.

Het kabinet had moeten zeggen dat een volle spoedeisende hulp het minste probleem vormt, want dat het veel belangrijker is hoe telkens weer knalvuurwerk fysieke problemen en stress veroorzaakt bij mens en dier, terwijl het evenals siervuurwerk ons milieu zwaar belast. Dat het economische schade veroorzaakt en delen van de samenleving criminaliseert, via illegale handel, brandstichting en gebruik van geweld tegen hulpverleners.

Deze combinatie is de reden dat al vorig jaar 65% van de bevolking een vuurwerkverbod wenst. De ‘stille meerderheid’ wordt die ook wel genoemd.

Er pleiten veel argumenten voor een definitief verbod van ‘lustvuurwerk’. Er bestaat ook ‘ernstvuurwerk’, de noodsignalen die een schip uitzendt, bijvoorbeeld. Laten we beginnen met de schade voor mens, dier en milieu. Door fijnstof bijvoorbeeld, dat veroorzaakt tijdens de jaarwisseling in korte tijd een forse luchtverontreiniging. Vooral mensen met hart- en ademhalingsproblemen ondervinden hiervan last.

Vervolgens hebben we de CO2-uitstoot. Per kilogram zwart buskruit komt gemiddeld 480 gram CO2 vrij.

Dan krijgen we de zure regen, veroorzaakt door zwaveldioxide. D oor het afsteken van vuurwerk komt naar schatting 31,3 ton in de lucht. Een vergelijking: het Nederlandse wegverkeer is over het hele jaar goed voor 180 ton zwaveldioxide.

De meest zichtbare vervuiling van vuurwerk is natuurlijk al de rotzooi die op 1 januari dient te worden opgeruimd. Dat lukt nooit helemaal. Resten van karton, papier, plastic en metaal blijven vaak achter op de bodem of in het water.

Dat komt allemaal nog boven op de uiterst schadelijke effecten op onze fauna en flora door de hoge concentraties fijnstof en zwaveldioxide. Hierdoor sterven planten en dieren.

Dieren sterven bovendien aan de gevolgen van de geluidsoverlast. Net als wij mensen worden ze gestrest door plotselinge explosies en de mate van lawaai. Dat leidt tot chaos, paniek en verwondingen.  Allemaal kennen we de beelden van weerradars waarop te zien valt hoe honderdduizenden vogels, opgeschrikt door het vuurwerk ‘s nachts rondzwermen. Het gaat niet alleen om wilde dieren. Huisdieren proberen te vluchten of bezwijken onder de stress. Ook de arme hulphonden waarop dierenbeschermers al jaren wijzen. Mijn poes verborg zich op oudjaar altijd in een bureaulade. Tot diep in de volgende ochtend.

En dan hebben we het nog niet over de stress die de hulpverleners ondervinden.

De componist Handel maakte passende muziek bij die spectaculaire vuurfonteinen vol prachtige kleuren. Wij hebben bovendien de verwarmende, sidderende letters van ‘Happy 2022’. Daarom gaat het de harde kern in het geheel niet. Het gaat om de kick van het lawaai, net als bij bepaalde fossiel aangedreven voertuigen en boomcars.

Deze vuurwerkcultuur – als bekend in combinatie met drugs en alcohol – behoort inmiddels tot de criminele wereld. Kleine krabbelaars als jongeren die willen bijverdienen met zelfgemaakt zwaar illegaal vuurwerk. Uiteraard vormt dat vervaardigen, opslaan en vervoeren van vuurwerkbommen een gevaar voor de omgeving. Er werden lang voor de jaarwisseling al diverse branden geblust.

Grote spelers als de Nederlanders die in bunkers bij het Duitse Rheine ruim 120.000 kilo vuurwerk aan mortieren en cobra’s hadden opgeslagen. In heel 2020 werd in ons land totaal 123.000 kilo in beslag genomen.

De criminalisering blijkt ook uit de gewelddadige rellencultuur die de afgelopen jaren is ontstaan, waarbij het illegaal afsteken van vuurwerk een onmisbaar onderdeel uitmaakt. Het hele jaar door en in het hele land, de laatste tijd meestal onder het mom van protest tegen coronamaatregelen. Typerend dat een deel van de demonstranten daarbij gezichtsbedekking pleegt te dragen, dat lijken me geen bezorgde burgers.

Het gaat niet alleen om gewelddadige wappies, ‘relschoppers en hooligans’. Laten we het een keer niet over boze boeren hebben, maar over corpsstudenten. Op 19 november drongen veertig Rotterdamse corpsleden de sociëteit van hun Delftse collega’s binnen. Met vuurwerk. En schade.

Diezelfde dag waren de coronarellen bij de Rotterdamse Coolsingel zo hevig dat een brandweerwagen door de spuitgasten in de steek moest worden gelaten en politieagenten voor hun leven vreesden onder het zware vuurwerk.

Ik heb de afgelopen tijd veel verklaringen gehoord voor deze structurele escalaties. Anders dan Mark Rutte ben ik wel degelijk geïnteresseerd in wetenschappelijke onderzoeken die het gedrag zouden kunnen verklaren. Ik kom er niet uit.

De onvermijdelijke sociaalpsycholoog Hans Boutellier noemt als verklaring de toegenomen afstand tussen overheid en burger. Voor bepaalde groepen kan de jaarwisseling daarom een moment zijn om zich tegen diezelfde overheid te keren. Zwaar vuurwerk afsteken als provocatie. Het valt te prijzen dat Boutellier het heeft over ‘provocateurs’, niet over een onschuldig clubje liefhebbers dat verbaasd reageert op de omgeving die hun hobby als overlast ervaart. Maar hoe zit het dan met die vuurwerkrellen in de rest van het jaar? Overigens, in sommige steden vinden die rellen al sinds decennia plaats, toen de afstand tussen overheid en burger volgens Boutellier kennelijk korter was.

Anderen stellen dat jongeren na bijna twee jaar corona nu eenmaal een uitlaatklep zoeken. Maar dat deden ze ook eind 2019, toen er van coronabeperkingen nog geen sprake was,

De classicus Arjen van Veelen vergeleek januari vorig jaar Rotterdamse ‘relschoppers’ nog met zwarte Amerikanen die reageerden op politiegeweld, maar hield wijselijk zijn mond na 19 november. Het betrof namelijk deze keer duidelijk niet gedepriveerde jonge migranten.

De Rotterdamse historicus Henri Beunders daarentegen ging er een paar dagen later met een gestrekt been in. Hij hanteert net als Van Veelen het type populisme dat vroeger ‘arbeiderisme’ werd genoemd. De gewone man als nobele wilde, gefnuikt door kleinburgerlijke middengroepen.

Beunders ziet een ‘morele paniek’ bij de elites, die in hun ‘beschavingsoffensief’ de strijd om ‘het juiste gedrag’ aan het verliezen zijn. Daarbij beroept hij zich op de Amerikaanse socioloog Howard Becker in diens boek Outsiders (1963). Maar Becker – een vreselijk leuke man, die als hoogbejaarde nog steeds publiceert – had het over een ‘afwijkende’ counter culture van rock & roll, jazz, beatniks, marihuana, anticonceptie en abortus. Niet over het moedwillig toebrengen van letsel aan medeburgers, dieren en milieu. Niet over publieke oproepen om wetten en regels te overtreden en uiteindelijk geweld te gebruiken.

Misschien zouden onderzoekers af kunnen stappen van het idee dat het om gescheiden werelden van vuurwerkgebruikers gaat. De hooligan die een politiewagen in het stadscentrum in de brand steekt. De puber die een illegale Chinese cobra in een buitenwijkse prullenbak deponeert. De jonge vader die uit Groningen helemaal naar Baarle-Nassau rijdt om vuurwerk te kopen. Hebben die nu echt niets met elkaar te maken of is er sprake van een glijdende schaal? En als je al de vuurwerk gerelateerde vondsten, opstootjes en branden van dit jaar achter elkaar zet, kunnen we dan nog van ‘incidenten’ spreken?

Vuurwerk is geen jaarwisselingsprobleem. Het is een maatschappelijke veenbrand die het hele jaar door woedt. Mede gevoed door het gebruik van alcohol en lachgas in de uitgaanssfeer.

Een klein lichtpuntje: de nieuwe minister van Justitie en Veiligheid was recent, tegen de meerderheid van haar partij in, al voor een vuurwerkverbod.