Vreedzame klimaatactie wordt in heel West-Europa steeds harder gecriminaliseerd

In Duitsland zijn vorige maand vijf leden van de klimaatactiegroep Letzte Generation opgepakt. De reden: ze worden verdacht van het oprichten van een criminele organisatie. Het is voor het eerst dat in Duitsland een volledig vreedzame klimaatactiegroep door de autoriteiten als criminele organisatie wordt bestempeld.

Mocht je ze niet kennen: Letzte Generation is een Duitse klimaatbeweging, vergelijkbaar met Extinction Rebellion in Nederland. De beweging voert burgerlijk ongehoorzaam actie voor nodig en rechtvaardig klimaatbeleid. Denk hierbij bijvoorbeeld aan wegblokkades, maar ook aan het verstoren of blokkeren van olieraffinaderijen en bruinkoolwinning. Verstorend, maar volledig geweldloos en vreedzaam protest. En nu wordt de beweging dus behandeld als criminele organisatie.

Dit is schandalig en schokkend, maar het is niet uitzonderlijk. In veel Europese landen worden vreedzame klimaatdemonstraties steeds meer en steeds harder gecriminaliseerd. De lijst met voorbeelden is lang, maar dit is een greep eruit:

Criminalisering van klimaatacties in het buitenland
Vorig jaar werden er in Duitsland al huiszoekingen gedaan bij leden van Letzte Generation, en Duitse klimaatactivisten worden ook geregeld in preventieve hechtenis geplaatst. Gevangenisstraffen zonder dat iemand iets heeft gedaan dus. In Spanje zijn begin dit jaar 22 klimaatactivisten van klimaatactiegroep Futuro Vegetal opgepakt, ook op verdenking van het oprichten van een criminele organisatie. De Franse overheid heeft de klimaatactiegroep Les Soulèvements de la Terre beschuldigd van terrorisme en geprobeerd hen gedwongen te ontbinden, compleet met invallen en arrestaties door de antiterrorisme-tak van de politie. De Franse Raad van State noemde de ontbinding later onterecht en disproportioneel.

In het Verenigd Koninkrijk worden al een aantal jaar wetten doorgevoerd die het demonstratierecht steeds verder inperken. Zo heeft de regering geprobeerd om wetgeving aan te passen zodat de politie demonstraties veel sneller en vaker mag opbreken. Dat strandde uiteindelijk bij ook de rechter, maar dat geldt lang niet voor alles.

Zo heeft de Britse regering ook strafmaten flink verhoogd waardoor vreedzame demonstranten onder de noemer “ordeverstoring” maanden of zelfs jaren achter de tralies kunnen verdwijnen. Activisten van Just Stop Oil die over een weg liepen, hebben al celstraffen van een half jaar gekregen. Volgens een speciaal rapporteur van de VN was het sinds de jaren 30 niet meer voorgekomen dat vreedzame demonstranten in het Verenigd Koninkrijk in de gevangenis werden opgesloten, tot nu. Daarbovenop mogen klimaatactivisten in de Britse rechtbank in hun verdediging vaak het woord “klimaat” niet gebruiken, en ze moeten soms met een enkelband en avondklok hun proces afwachten, wat tot wel 2 jaar kan duren. Voor vreedzame demonstranten - die nog niet zijn veroordeeld! - is dat belachelijk bovenmaats.

Criminalisering in Nederland
En deze trend van criminalisering zien we ook in Nederland opkomen. Het College voor de Rechten van de Mens zei vorig jaar al dat het demonstratierecht in Nederland onder druk staat, en dat is niet onterecht.

De Nederlandse politie bespioneert al jaren illegaal activisten, zonder verdenking. Ze leggen uitgebreide dossiers over activisten aan, ook als daar geen rechtmatige aanleiding voor is, en laten ze activisten zelfs internationaal als “terrorist” aanmerken. Ook hier in Nederland zijn al eens klimaatactivisten preventief opgepakt, wat minister Yeşilgöz toejuichte. In februari kondigde het ministerie van Justitie en Veiligheid aan dat de politie harder en sneller gaat optreden tegen demonstranten. Vorige maand nog kondigde het demissionaire kabinet zelfs aan dat ze gaan laten onderzoeken hoe het demonstratierecht kan worden ingeperkt. Hoeveel explicieter wil je het hebben?

En ik zie dit met het huidige kabinet niet snel beter worden. Wilders geeft al tijden af op “klimaatgekkies” en “woke terreur”, en hij heeft XR meermaals als “extreemlinks” bestempeld.  VVD’ers spreken consequent van “misbruik van het demonstratierecht”, en maken vergelijkingen tussen klimaatacties en terrorisme om klimaatactivisten te demoniseren. BBB roept al dat Extinction Rebellion als criminele organisatie bestempeld moet worden. Yeşilgöz heeft als minister zelfs gezegd dat ze dit idee met het OM zou bespreken.

Dat dit vanuit de politiek puur opportunistisch populisme is moge duidelijk zijn: waarom anders horen we dit soort taal alleen consistent over vreedzame klimaatactivisten, en niet bijvoorbeeld over boerenorganisaties zoals FDF die oproepen tot geweld, mensen intimideren, openbaar geweld plegen en doodsbedreigingen uiten? Maar het enge is dat stemmingmakerij van politici in een regeringscoalitie uiteindelijk gewoon beleid kan worden.

Deze trend is overigens niet uniek voor klimaatactivisten. Zie bijvoorbeeld de recente protesten tegen de massamoord in Gaza, waarbij ook vreedzame demonstranten worden belaagd door de ME, en de politiek hen allemaal wegzet als antisemitische terrorisme-goedpraters.

Een gevaarlijke trend
Dit is een gevaarlijke ontwikkeling. Niet alleen is dit glasheldere onderdrukking van het demonstratierecht (en in het geval van demonstranten voor Gaza ook van de vrijheid van meningsuiting), maar criminalisering van één soort demonstranten leidt tot criminalisering van alle demonstraties. En als stappen richting criminalisering keer op keer massaal worden getolereerd, dan zullen de maatregelen vanuit de overheid steeds extremer worden. Zo’n ontwikkeling gaat geleidelijk, maar juist daarom moet je het op tijd in de kiem smoren, voordat het demonstratierecht volledig wordt uitgehold. En naar mijn idee zijn we ‘op tijd’ inmiddels al voorbij.

Deze trend moet dringend een halt toegeroepen worden. Vreedzaam burgerlijk ongehoorzaam demonstreren is niet crimineel, maar een recht. Een recht dat fundamenteel en hard beschermd en verdedigd moet worden. En daar zijn wij met zijn allen verantwoordelijk voor. Stappen terug zijn makkelijk gemaakt. Stappen weer vooruit niet.

Voor het overige wil ik nog toevoegen dat er nu al jaarlijks honderdduizenden mensen overlijden door de gevolgen van de klimaatcrisis en onze omgang met de Aarde. Volgens sommige onderzoeken zou dit zelfs al om miljoenen mensen per jaar kunnen gaan, en volgens de VN kan klimaatverandering op sommige plaatsen dodelijker worden dan kanker. En bij de massamoord in Gaza zijn al meer 12.000 kinderen vermoord: meer dan bij alle gewapende conflicten in de afgelopen 4 jaar bij elkaar. Hoe hard bestuurders ook proberen om demonstraties die dit aankaarten te onderdrukken, het zal deze feiten niet veranderen.