Voorkom femicide, neem stalking en dwingende controle serieus, ook in het familierecht

Er komt steeds meer aandacht voor femicide, de moord op vrouwen om redenen die samenhangen met hun vrouw zijn. Meestal gaat het om vrouwen die vermoord worden door hun (ex-)partner die een (dreigende) relatiebreuk niet kan accepteren. Media spreken de laatste tijd minder vaak over familiedrama en noemen het beest bij de naam: de moord op een vrouw. Steeds vaker ook met een verwijzing naar de cijfers: eens in de acht dagen wordt er in Nederland een vrouw vermoord.

De maatschappelijke verontwaardiging is groot, en zoals zo vaak leidt dat tot een roep om zwaardere straffen. En in dit geval om een roep om aparte strafbaarstelling van femicide. Daar is best iets voor te zegen als het om maatschappelijke bewustwording gaat, maar het zal weinig doen om het aantal femicides terug te brengen. Op moord staat al de maximale straf, en van een aparte strafbaarstelling zal dan ook geen preventieve werking uitgaan. Om femicide te voorkomen zijn andere maatregelen nodig. Maatregelen die minder heldhaftig klinken, maar wel effectief zijn.

Om femicide te voorkomen is het belangrijk de signalen te herkennen die duiden op een verhoogd risico. Daar is inmiddels het nodige onderzoek naar gedaan, en gelukkig worden deze signalen, of rode vlaggen, de laatste tijd veel gedeeld, zoals bijvoorbeeld in de Flair.

Met het herkennen van de signalen zijn we er echter nog niet: we moeten op basis van de signalen handelen. En 'we' is dan iedereen. De potentiële slachtoffers (bespreek de signalen bij de lessen over seksualiteit en relaties), omstanders (vraag door als je vriendin nooit meer wil afspreken), en alle professionals die betrokken zijn of raken.

Dwingende controle (coercive control), belaging (stalking) en niet fatale verwurging zijn duidelijke rode vlaggen; vrouwen die hiermee te maken krijgen, lopen een verhoogd risico slachtoffer te worden van ernstig geweld of femicide. Een aparte strafbaarstelling van dwingende controle, zoals ze die in Engeland kennen, zou strafrechtelijk ingrijpen in een eerder stadium mogelijk maken. En dan moet er ook ingegrepen worden, vanuit de kennis over de signalen van femicide. Net zoals er vanuit die context vaker en consequenter moet worden ingegrepen na belaging en niet-fatale verwurging, wat allebei al strafbaar is. Als dat in de zaak van Hümeyra was gedaan, was er waarschijnlijk een femicide voorkomen.

In mijn werk als familierecht- en slachtofferadvocaat zie ik dat er in het onderkennen van de signalen ook nog grote stappen te zetten zijn door medewerkers van Veilig Thuis, Kinder- en Jeugdbescherming en familierechters.

Hoewel we weten dat het (willen) verbreken van een relatie het risico op ernstig geweld, waaronder femicide, aanzienlijk vergroot, wordt dit in het familierecht nog nauwelijks onderkend. Nog te vaak (ik zou zelfs willen zeggen bijna altijd) worden ingewikkelde situaties benaderd als ‘vechtscheiding’, wordt huiselijk geweld gezien als iets uit het verleden, wat met de scheiding voorbij is, worden niet-fatale verwurgingen gebagatelliseerd, en wordt dwingende controle zonder fysiek geweld niet als veiligheidsrisico gezien.

Willen we femicide en ander ernstig geweld tegen (ex-)partners serieus aanpakken, dan moeten de professionals in het familierecht aan de bak. Zij moeten de signalen kennen en herkennen, zij moeten durven doorvragen, zij moeten veiligheidsanalyses maken, en bovenal: zij moeten beslissingen nemen die vrouwen (en soms mannen) en kinderen beschermen tegen ernstig ex-partnergeweld, door de veiligheid van die kinderen en ex-partner prioriteit te geven. Soms zal dat betekenen dat gezamenlijk gezag moet worden beëindigd, omdat via gezamenlijke gezagsuitoefening dwingende controle kan worden voortgezet.

Waar nodig zal er bij het vormgeven van een zorgregeling aandacht moeten zijn voor veilige omgang en overdrachten, al dan niet onder begeleiding. En soms zal geconcludeerd moeten worden dat een zorgregeling teveel risico’s met zich meebrengt. En wat ook belangrijk is: nooit mag een slachtoffer van geweld, dwingende controle of stalking gedwongen worden tot mediation of een gezamenlijk traject.

Als een vrouw dood is, is het te laat. Dat haar ex dan veroordeeld kan worden voor femicide in plaats van voor ‘gewoon’ moord helpt dan niet meer. Een aanpak die wel werkt vraagt om moedige professionals die door durven pakken als het nodig is.