Voorbij Duurzaamheid, maar wel graag samen

'Voorbij duurzaamheid, op weg naar een ecorechtvaardige samenleving' is een boek met verschillende gezichten. Het kritiseert het begrip duurzaamheid en alles wat daar omheen hangt als een wit/westerse bedoening. Met ecorechtvaardigheid daarvoor in de plaats stellen heeft Shivant Jhagroe een punt. Maar de manier waarop is ook een zwakte.

Duurzaamheid zoals we die bedrijven is volgens hem niet meer dan een doekje voor het bloeden en raakt de kern niet van de problemen waar we voor staan. Hij ziet het als een beschermende laag om de westerse welvaart, om deze zo lang mogelijk in stand te houden met zoiets onmogelijks als groene groei. Duurzaamheid wordt vooral bezien vanuit wit perspectief en is daarom onrechtvaardig, stelt hij. Dat standpunt neemt hij nadrukkelijk in als afstammeling van Hindoestaanse Surinamers. Schemert er onverwerkt trauma door?

Ecorechtvaardigheid presenteert hij als het andere perspectief. Het perspectief van al die andere culturen en volkeren, wiens land, cultuur en toekomst werd gestolen door koloniale bezetters, voor zover ze al niet werden uitgemoord.

“Bij elke opeenvolgende golf (van kolonisering, red.) is er in min of meerdere mate sprake van het ontmenselijken (en vermoorden) van niet-europese volkeren (genocide) dat in direct verband staat met de destructie van lokale natuur/ecologie (ecocide) en het uitwissen van lokale kennissystemen (epistemicide).”

En we doen nog steeds het zelfde. In onze jacht naar duurzaamheid verjagen we Sami van hun weiden om er windmolens te plaatsen en exploiteren we mensen en bodem voor de aardmetalen die de elektrificering moeten aandrijven. Ecorechtvaardigheid komt vervolgens tot stand door dekoloniseren van de samenleving, betoogt Jhagroe. Dat kan ik volgen.

Maar hij verliest me in de manier waarop hij dat doet. Naar een kritiek van duurzame rede, schrijft hij. Maar die rede wordt te vaak overschaduwd door emoties. Vooral het eerste deel van het boek leest voor mij als een grote rant tegen alles wat wit is. Denigreren en generaliseren zijn daarbij belangrijke tools om zijn argumenten kracht mee bij te zetten. Die gebruikt hij op een manier die je (als mens die toevallig van Kaukasische komaf is) als discriminerend kan opvatten. Immers, als je je als Wit persoon zo over anderskleurige medemensen zou uitlaten, zou je aan het kruis genageld, gespijkertond of gevierendeeld worden, of alle drie tegelijk. 

Dat begint nog netjes: “Zo zal ik geen doekjes winden om het feit dat een duurzame leefstijl te maken heeft met witte en financiële privileges. Wit beschouw is ik als specifieke kleur die is verbonden met dominante macht (witheid).” Ok.

Maar wat vind je van deze: “Hoewel Thijs de la Court een witte nederlander is noem ik zijn reactie bewust. Het laat zien dat het prima mogelijk is (zelfs? red.) voor witte mannen om dekoloniale kritiek te hebben op het begrip ‘duurzaamheid’.”

In die quote zit nog een verborgen parel van diskwalificatie: In het hele boek wordt kleur van mensen met een hoofdletter aangegeven, terwijl wit consequent met kleine letters wordt geschreven. Jhagroe doet overigens hetzelfde met namen van plaatsen en landen in het kader van het ‘dekoloniseren van taal’. 

Dit is een mooi voorbeeld: “Christian Cooper (...), een Zwarte amerikaanse vogelaar. Christian, die op de ochtend van 25 mei 2020 zijn gebruikelijke wandeling in central park maakte in new york, bewonderde die dag vogels in het park. Een witte vrouw – Amy Cooper (geen familie) – liep voorbij met haar hond die niet was aangelijnd.” 

Je zou deze constateringen nog als “fragiliteit van westerlingen’ kunnen opvatten.

Anders wordt het als het om weergave van feiten gaat. Zoals deze:

“De klimatologische invloed van de mens begon niet met CO2-stijging vanaf de westerse industriële revolutie (zoals velen denken) maar met de koloniale genocide die resulteerde in een flinke CO2-dip rond 1610.10 Kolonisten ontbosten het land vervolgens op grote schaal om grote hoeveelheden plantages op te tuigen. Daardoor stegen CO2-waarden weer en veranderden zelfs lokale wolkenformaties en regenpatronen. Klimaatverandering is in historisch opzicht dus verstrengeld met kolonialisme.” “...dus verstrengeld met kolonialisme.” Wat Jhagroe hier doet is een omstreden hypothese als voldongen feit neerzetten. De CO2-dip van 1610 valt samen met de kleine ijstijd - die bij mijn weten niet is veroorzaakt door kolonisten - en is volgens onderzoek niet eens een significante dip, maar een schommeling die binnen de natuurlijke variantie valt, of zelfs het resultaat van een vervuild monster.

Iets vergelijkbaars doet hij met de Brundtland definitie van duurzaamheid uit Our Common Future. Die plaatst hij vooral in het licht van economische groei voor westerse middelklassers, terwijl het rapport juist heel nadrukkelijk streeft naar beheersing van de groei en het opheffen van ongelijkheid met wat toen de Derde Wereld werd genoemd. Je kunt kritisch zijn over de manier waarop, maar blijf alsjeblieft objectief en volledig, zeker als wetenschapper. Anders wordt het cherry picking. En dat is een wetenschappelijke zonde.

Dat hij irritant kan overkomen, daar is Jhagroe zich wel van bewust. ”Het kan confronterend zijn, niet in de laatste plaats omdat het ook zo is bedoeld. Het boek zal hopelijk inspireren en hooguit irriteren. Ik hoop vooral dat het aanzet tot enige reflectie en – met een beetje geluk – een wisseling in perspectief én handelen.”

In een interview met Frank Straver van Trouw gaat hij nog een stapje verder: 

Op de vraag: “Opvallend vind ik dat u in uw boek schrijft: ‘corpsballen […] eco-elitaire rosédrinkers, groene beleggers’ enzovoort zullen mijn boek als ‘irritante content’ wegswipen. Kunt u niet veel beter het debat aangaan?” zegt hij: “Ik verwacht niet dat een dialoog met kapitalistisch rechts iets gaat opleveren. Ik ga graag het gesprek aan met mensen die milieubewust zijn en antiracistisch.” 

Jawel, ik wil graag voetballen. Maar niet met een tegenstander.

Ecologische rechtvaardigheid is een belangrijk thema. Ik denk niet dat die dichterbij komt door polariseren. Afwijzen van duurzaamheid gaat voorbij aan de intentie van velen die oprecht naar een duurzame samenleving streven. Ecorechtvaardigheid kan daarvan de volgende fase zijn. Maar die bereik je niet als je medestrevers van je vervreemdt. Hou dat in het achterhoofd als je ‘Voorbij Duurzaamheid’ leest. Dat andere perspectief is wel degelijk belangrijk. Mary Louise Pratt schrijft er heel mooi over.

Voorbij duurzaamheid, Mazirel Pers, ISBN 9789464564259
Verschijnt 5-11-2024

Dit artikel is ook verschenen op Duurzaamnieuws.nl.