Voor Clairy Polak en tegen eenheidsworst

Het is op zijn zachtst gezegd opmerkelijk: eergisteren moesten zowel in België als in Nederland twee gewaardeerde radiopresentatrices afscheid nemen van hun programma. In Brussel ging het om Ruth Joos, in Hilversum om Clairy Polak.

Toen op 17 oktober werd aangekondigd dat cultuurprogramma Joos uit de ether van Radio 1 zou verdwijnen, trok er een storm van verontwaardiging over Vlaanderen. Ook ik was woedend, want Joos bracht radio zoals ik die graag hoor. Bij elke vraag die ze stelde, voelde je haar oprechte betrokkenheid en passie voor cultuur. Zelf was ik een aantal keer bij haar te gast, en meteen werd duidelijk dat ze mijn boeken ook daadwerkelijk had gelezen – iets wat vandaag onder interviewers helaas uitzonderlijk is geworden.

Stilte tussen de regels Ruth Joos liet haar gasten uitpraten en zelfs nadenken. In het programma dat terecht haar naam droeg, mochten er nog stiltes vallen. Zo was er het legendarische interview met dichter Leonard Nolens, dat ik me altijd zal herinneren als een van de meest fragiele radiomomenten ooit. Van Ruth Joos mocht Nolens zwijgen. Hij mocht zuchten. Hij mocht ook op de radio dichter zijn, en dus de stilte tussen de regels evenzeer laten doorwegen als datgene wat wél gezegd wordt.

Ruth Joos werd genadeloos afgevoerd omdat de nieuwsmanagers van de VRT meenden dat ze niet genoeg luistercijfers had. Volgens hen had Radio 1 nood aan een ‘vernieuwingsoperatie’, waarbinnen het cultuurprogramma niet langer paste. Uit de mond van Els Van de Sijpe, VRT-radiomanager, klonk dat Radio 1 met ‘opgefriste programma’s’ zou komen, ‘maximaal afgestemd op het dagritme en de leefwereld van de luisteraars’.

Boekhoudkundig gebazel van nieuwsmanagers Ik heb het toen al neergeschreven en ik herhaal het vandaag: ik krijg – excuseer me het taalgebruik – werkelijk het schijt van het boekhoudkundige gebazel van de nieuwsmanagers. In het geval van Clairy Polak heet degene die over haar lot besliste niet ‘radiomanager’ maar ‘zendercoördinator’, maar net als mevrouw Van de Sijpe in Brussel meent mevrouw Straat in Hilversum dat, zoals Clairy Polak het tijdens haar afscheidswoord formuleerde, ‘de luistercijfers over de gehele linie met sprongen vooruit zullen gaan’ als Polak verdwijnt.

Wie zijn die nieuwsmanagers in godsnaam? Hoe weten zij zo goed hoe mijn ‘dagritme en leefwereld’ eruitziet? Geloven zij echt dat het publiek massaal op Radio1/Radio 4 zal afstemmen als ze daar dezelfde eenheidsworst aantreffen die we helaas al op veel andere zenders moeten aanhoren? Menen ze dat iedereen aan de Jingle Bells moet en vrolijk wordt van presentatoren die zo hard in je oor schreeuwen dat ze dj’s lijken in een landelijke discotent?

Het heil van de eenheidsworst Duidelijk zweren deze nieuwsmanagers bij het heil van de eenheidsworst, en gaan ze er vanuit dat hun luistercijfers de hoogte zullen ingaan als ze de fijne vleeswaren van Radio 1/Radio 4 in die worst persen. Ik word er zo moe van, mevrouw, mijnheer, dat cijfertjesmensen ons als volstrekte idioten beschouwen, en inhoud als iets waar een rottingsgeur uit opstijgt. Gaan we werkelijk richting een radiolandschap waarin zoveel mogelijk programma’s moeten surfen op de golven van Facebook en Twitter en dus lekker flitsend moeten zijn? Wordt tijd voor traagheid, waarin zowel Joos als Polak uitblonken, stilaan erfgoed?

Ruth Joos mocht bij de aankondiging van het verdwijnen van haar programma niet reageren. Dat deed ze afgelopen weekend na maanden stilzwijgen uiteindelijk wel. Vooral deze uitspraak in een interview in De Standaard is me bijgebleven:

Die verkrampte houding altijd weer over cultuur! Ik ver-sta-dat-niet, dat-kan-er-bij-mij-niet-in! Is het levertraan die je er met wat confituur moet ingieten? What’s the fucking problem?!”

En, zo zei Ruth Joos nog over haar vertrek: “Ik wou heel hard roepen: fuck you, ik ben steengoed. Maar dat mocht niet.” Cultuurminnend Vlaanderen heeft in haar plaats ‘fuck you’ geroepen, en is blij dat Ruth Joos volgend jaar een programma op Canvas krijgt. De toekomst van Clairy Polak daarentegen is nog onzeker. Ik hoop dat jullie, Nederlanders, net zo verontwaardigd zijn als wij, Vlamingen, over het verdwijnen van Joos waren.

In 2010 schreef de inmiddels overleden Franse schrijver Stéphane Hessel zijn beroemde boek Indignez-vous , waarin hij stelde dat we ons moeten verontwaardigen over de stand van zaken in de wereld. Hij heeft het onder meer over het gebrek aan persvrijheid in Frankrijk. Ik durf te zeggen dat ook het afvoeren van Joos en Polak en de almacht van de nieuwsmanagers duidt op een gebrek aan persvrijheid. Daarover moeten we ons collectief, luid en duidelijk verontwaardigen. Het is het enige wapen dat we hebben tegen het bijtende zuur der eenheidsworst dat de nieuwsmanagers ons willen ingieten.