Vijf jaar na de Arabische Lente

In december 2010, toen de opstanden in de Arabische wereld uitbraken, hadden velen -onder wie ik- hooggespannen verwachtingen. Eindelijk ging de zwijgende meerderheid van het Midden-Oosten de barricades op en leek de psychologische barrière van angst doorbroken. Decennialang was de bevolking door deze Arabische regimes onderdrukt, vernederd en gemarteld. Decennialang had ze moeten lijden onder corruptie, werkloosheid en armoede in hun land. Decennialang was hen voorgehouden dat er niets dan chaos zou ontstaan wanneer hun leider zou vallen; dat het de keuze was tussen tirannie of een buitenlandse interventie met dramatische afloop, zoals in Irak en Afghanistan. Maar de bevolking koos voor een derde weg, namelijk die van de democratie. Ze ging de barricades op, eiste vrijheid, gerechtigheid en democratie, en was bereid om offers te brengen. En dat deed ze. De strijd kostte duizenden levens. De grootste en meest onderdrukte groep, die van de vrouwen, liep mee in de protesten; zij hadden veel te winnen, nog meer dan de mannen van het Arabisch continent.

De Arabische Lente begon sprookjesachtig. De mensen in de Arabische wereld schreven geschiedenis. Een voor een vielen de regimes om en in een aantal landen werden er vrije verkiezingen georganiseerd. Maar de omwentelingen eindigden verre van sprookjesachtig. De val van de tirannen zorgde voor een groot machtsvacuüm in de regio. De leemte werd opgevuld door islamisten, zoals de Moslimbroeders in Egypte en Tunesië. Maar ook extremistische groeperingen sprongen in het gat; omdat de gevangenisdeuren tijdens revoluties opengingen, waren er allerlei mannen vrijgekomen die geweld verheerlijkten en zich bij gewapende groeperingen aansloten.

Intussen bleven de maatschappelijke veranderingen waar de betogers zo op gehoopt hadden uit, ondanks de verkiezingen. De vrouwen die hard hadden gestreden voor hun rechten stonden met lege handen. En ook de armen waren niks opgeschoten, de werkloosheid bleef maar stijgen Waar in sommige landen de roep om een sterke leider begon te klinken, trok in Egypte generaal Sisi de absolute macht alweer naar zich toe. Door zijn staatsgreep, slechts twee jaar na de revolutie, werd de democratie in Egypte in de kiem gesmoord. Het was overduidelijk dat de Egyptische regering van Moslimbroeders grove fouten had gemaakt, doordat ze te traag hervormde en oude structuren niet wilde aanpakken, maar die regering was wél op democratische wijze aan de macht gekomen. De spelregels van de pas veroverde democratie werden snel veranderd omdat de uitkomst niet iedereen in Egypte zinde. Het land is nu onder president Sisi repressiever dan ooit, wat leidt tot meer opstanden en verzet. En dat verzet leidt tot meer geweld, wat weer leidt tot verzet. En zo bevindt het land zich in een vicieuze cirkel van geweld.

In Tunesië is de omwenteling naar een democratie ogenschijnlijk gelukt, maar ook dit land kampt met grote problemen. Vanwege de hoge werkloosheid zoeken veel Tunesische jongeren hun heil in een ander land. Ze reizen per bootje illegaal naar Europa of gaan vechten in Libië of Syrië. In Libië en Syrië is de Arabische Lente verziekt doordat extremistische groeperingen hun kans grepen in de chaos. Syrië is nu het strijdtoneel van een kleine wereldoorlog en hoe de strijd er beslecht gaat worden is ongewis. Libië is verdeelder dan ooit en het is de vraag of het land ooit nog een eenheid zal worden. In Libanon is de bevolking gespannen en vreest men dat het strijdtoneel in Syrië zich naar het eigen land uitbreidt. In Rojava (Noord-Syrië) proberen de Koerden een nieuw land op te richten, de tijd moet uitwijzen hoe stabiel het zal zijn. In Irak, waar is IS ontstaan, blijven er grote conflicten tussen sjiieten en soennieten met een ongewisse afloop.

Na de Arabische ‘Lente’ is het nog steeds dramatisch gesteld met de vrijheid, gerechtigheid en democratie in deze landen. Ook de economische situatie is verre van verbeterd. En intussen woekert de Islamitische Staat maar voort. Hoewel we leven in een wereld van geweld, en geweld soms de enige oplossing is om ander geweld te doen stoppen, blijf ik toch geloven in de kracht van geweldloosheid. Na deze reis meer dan ooit. Ik geloof niet dat met het bombarderen van een stad als Raqqa, waar honderdduizenden burgers wonen, het doel wordt behaald: het beëindigen van IS. De geschiedenis leert ons dat geweld, geweld aanwakkert.

Laten we voordat we bombarderen, eerst eens sancties opleggen aan de landen die olie kopen van IS. En de tussenpersonen aanpakken die containers vol Belgische wapens en Japanse auto’s aan IS-strijders verkopen. En laten we het gebied waar IS zit, eindelijk eens echt isoleren van de rest van de wereld. Misschien zijn we er dan nog niet, maar het is wel een begin. Ik hoop dat het de mensen in het Midden-Oosten lukt om het extremisme uit te bannen.

De afgelopen maanden kwam ik verward thuis van mijn reizen in het Midden-Oosten. Telkens moest ik mijn indrukken en ideeën bijstellen. Ver van mijn bed werd ‘ik ging ermee naar bed’. De omwentelingen bleken het startschot van ongewisse tijden. De Arabische lente werd een Arabische storm.

Ik houd me vast aan de opmerking van een jonge vrouw in Tunesië. Zij zei dat mensen in het Midden-Oosten, om bij de lente te komen, eerst door de herfst en de winter moeten.

Ze heeft gelijk. Eens zal het lente zijn. We mogen de hoop niet opgeven.