Vijf antiracistische maatregelen die Mark Rutte nu kan nemen

Vorige week werd voetballer Ahmad Mendes Moreira bedolven onder racistische drek van supporters van FC Den Bosch. De politieke reacties waren opmerkelijk fel. Dat gold ook voor premier Rutte in zijn gesprek met Emma Wortelboer in De Wereld Draait Door. De premier was zeldzaam vurig, emotioneel zelfs. Niet zozeer over het ‘incident’, maar over het feit dat hij en de regering werden opgeroepen tot actie. Hij was zichtbaar geïrriteerd en vond het vooral een zaak voor de samenleving. Als een vermanende, oververmoeide leraar sprak hij de kijker toe: “Jullie moeten niet altijd meteen naar Den Haag wijzen, maar eerst kijken wat je zélf kan doen!”

Toen Rutte in 2007 werd veroordeeld voor zijn beleid als staatssecretaris uit 2003, waarmee hij gemeentes aanzette tot rassendiscriminatie (tegen Somalische Nederlanders), gaf hij een heel ander geluid. Toen wilde hij zijn eigen racisme niet aanpakken. Hij riep de regering zelfs op stappen ondernemen om zijn discriminatie mogelijk te maken. Helaas lijkt Rutte anno 2019 niet veel wijzer, al zijn we een dik decennium, een slepend Zwarte Piet-debat, en vele heldere publicaties over racisme verder (zoals van Gloria Wekker, Philomena Essed, Egbert Alejandro Martina, Anousha Nzume).

Natuurlijk is het belangrijk dat we elkaar in de samenleving aanspreken op ongewenst en ongepast gedrag. Maar door zijn optreden reduceert Rutte racisme op het voetbalveld, of waar dan ook, tot een probleem is van individuele mensen. Alsof elke uiting ervan een incident is, wat je onderling wel even oplost. Hij gaat totaal voorbij aan hoe racisme in onze samenleving zit ingebakken, op allerlei manieren en niveaus. Het is een probleem dat we niet met vermanende toespraken kunnen oplossen. Wortelboer vroeg doeltreffend: “De premier is toch ook onderdeel van de samenleving?” Rutte stamelde en hakkelde. Voor eens in zijn carrière had hij geen glad antwoord.

5 stappen voor Mark Rutte Dan richt ik me nu maar even direct tot jou, premier Rutte, net zoals jij ons in DWDD toesprak. Want ik denk dat je beter kan en moet. En zo moeilijk is het allemaal niet. Hieronder zet ik voor jou en je kabinet alvast 5 stappen uiteen waarmee je direct aan de slag kan. Succes.

1. Educatie, educatie, educatie Zoals Gloria Wekker en anderen inzichtelijk hebben gemaakt missen de meeste Nederlanders de kennis en de wil om de complexiteit van racisme te vatten. De meeste mensen komen niet verder dan dat racisme discriminerende uitspraken en handelingen zijn, die worden ingegeven door de openlijke afkeer of haat van mensen met een bepaalde huidskleur. Klaar. Zolang je het maar goed bedoelt of ‘geen kleur ziet’ is er dus niets aan de hand. Zo simpel is het niet, en als je deze constatering van experts serieus neemt, dan kun en moet je ervoor zorgen dat de kennis van je burgers vergroot wordt.

Als je racisme echt een probleem vindt, zoals je aangaf, moet je het bij de wortels aanpakken. We moeten onze kinderen van kleins af aan échte antiracisten maken. Want daarvan hebben we er nu te weinig, en die zijn overal nodig als we racistische denkbeelden, handelingen en instituties willen ontmantelen. Dat begint bij het aanleren van de compassie, kennis en vaardigheden aan te leren die daartoe nodig is. Het gaat immers om willen, weten en kunnen. Met historische investeringen in verplichte lespakketten kunnen we in het basis- en voortgezet onderwijs aandacht besteden aan de oorsprong van racialisering, kolonisatie en kapitalisme, rassenhaat en -discriminatie, privilege, institutioneel én alledaags racisme. Als dit kabinet een racismevrije toekomst voorstaat moet het beginnen bij de kinderen.

2. Voorlichtingscampagnes Er zijn een aantal generaties die niet meer door primaire educatie tot inzicht kunnen worden gebracht. Zij hebben dit oppervlakkige beeld van racisme zoals dat hen is aangeleerd tot waarheid verheven, en menen niet meer tot verdieping te hoeven komen. Wat je zou kunnen doen is a) in de publieke sector bijscholing verplicht stellen (bijvoorbeeld voor Kamerleden, kabinetsleden, ambtenaren, onderwijzers, hulpverleners, rechters); en b) publiekscampagnes voeren om kennis te vergroten en een andere houding aan te nemen. Als jullie Nederlanders informeren over inbraakpreventie door een pratend zwaailichtje, dan kunnen jullie ook campagne voeren tegen racisme. En dan geen nietszeggende campagnes als “Zet een streep door discriminatie”, maar een inhoudelijke. Ik blijf het toch zeggen hoor!

3. Meer prioriteit voor Artikel 1 en vervolging Het ‘incident’ van vorige week met Ahmad Mendes Moreira was natuurlijk geen incident. De week ervoor nog werd een bijeenkomst van Kick Out Zwarte Piet belaagd in Den Haag. Ja, dagelijks worden mensen van kleur benadeeld, of verbaal en soms fysiek aangevallen. Niet alleen door voetbalsupporters, maar door onderwijzers, rechters, werkgevers, politieagenten, buurvrouwen, verkoopmedewerkers, en ga zo maar door. Jaar na jaar volgt rapport op rapport over discriminatie op de arbeids- en woningmarkt, bij schooladviezen, in de zorg, bij justitie. Rassendiscriminatie is geen incident, het is gewoonte. Het is de politieke ophef erover die een incidenteel karakter heeft.

Bedoeld of niet, we leren van jongs af aan dat discriminatie normaal is. De meeste vormen worden dan ook niet of licht bestraft, zelfs in ernstige gevallen zoals bijvoorbeeld het politiegeweld tegen Mitch Henriquez. Deze regering kan zeker meer prioriteit geven aan verschillende vormen van racistisch geweld. Net zoals bij geweld tegen hulpverleners stevige taal wordt gesproken en maatregelen worden genomen. Maar ook bij meer ‘subtiele’ vormen van rassendiscriminatie kan steviger worden opgetreden, zodat je de samenleving laat zien dat het je echt menens is. En laat die lafheid in de Zwarte Piet-discussie ook maar eens thuis. Toon leiderschap, als je Artikel 1 serieus neemt.

4. Xenofobe retoriek achterwege laten Deze stap is net zozeer voor de partijleider Rutte, als voor de premier. De VVD heeft immers in het afgelopen decennium in het dagelijkse taalgebruik rondom migratie en asiel, integratie en criminaliteit flinke stappen gemaakt. De verkeerde kant op, dus. Daar staat de partij niet alleen in. Ook de SGP onder Van der Staaij en het CDA van Buma hebben flink aan de witte (en Christelijke) suprematieknop gedraaid, geïnspireerd of geïntimideerd door die ‘onfatsoenlijke’ partijen ter rechterzijde.

Dit alles is onwaardig voor elke partij, maar zeker voor een partij die al een decenniumlang de premier levert. Een premier die er voor alle Nederlanders zou moeten zijn, maar die keer op keer naar beneden trapt. Ik heb het vermoeden dat jij, Mark Rutte, wel weet dat je beter kan. Dat je meer kennis van racisme hebt dan je laat blijken, maar dat je begrip ervan zeer tekortschiet. Je kunt er wat aan doen, en dat zou je zeker ook moeten doen. Je bent het aan Nederland verplicht. En als je daaraan twijfelt, dan heb ik nog een laatste stap in gedachten die je zou moeten nemen.