Verslavingen als verdienmodel

Voor elke aandoening, afwijking of verslaving lijkt tegenwoordig een naam te zijn uitgevonden. Deze ingewikkeld klinkende termen lijken alleen maar aan terrein te winnen, naarmate de tijd verstrijkt en de mens verder evolueert. Zo beschreef journalist en schrijver Haro Kraak onlangs in De Volkskrant het begrip anhedonie: ‘een staat van vreugdeloosheid opgewekt door het ongebreideld najagen van genot.’ Het is de lust naar onder andere dopamine die ons brein ontregelt, ervoor zorgt dat we méér geprikkeld willen worden en méér beloningen willen ontvangen. Dit alles in de vorm van een geluksgevoel dat steeds korter duurt.

Kraak beschrijft verderop wat de diverse vormen van social media met het brein van jongeren doet. Hij vraagt zich in een zwaarmoedige bui weleens af of het vermogen om je diep te kunnen concentreren - bijvoorbeeld tijdens het lezen van een boek of het maken van een tekening - in de zeer nabije toekomst een privilege zal zijn voor de happy few. Ieder mens met een smartphone zal het al dan niet (h)erkennen: afgezien van het feit dat de smartphone ook wel degelijk voordelen heeft, gaat er soms/vaak te veel tijd zitten in het doelloos scrollen en swipen. De enigen die er wel bij varen zijn uiteindelijk de uitgekookte bedenkers van deze apps, die miljarden bij elkaar harken door miljarden dopaminegevoelige mensen (wij allemaal!) te stimuleren om hun verdienmodel tot nog hogere hoogten op te stuwen. En we trappen er massaal in, want: dopamine.

Waar ook veel - met name jongere - mensen ingetrapt zijn, is het vapen. Wat enigszins onschuldig en ter vervanging van de ongezonde sigaret werd gelanceerd, is uiteindelijk uitgedraaid op een verslavingsdebacle van jewelste. Door toevoegingen van diverse aanlokkelijke smaakjes en kleurtjes werd het vapen in eerste instantie ongegeneerd gepromoot en ontstond er een hype, met vergaande gevolgen. Uit onderzoek van onder andere RTL Nieuws bleek dat het nicotinegehalte in een vape gelijk staat aan zo’n tweehonderd tot vierhonderd sigaretten. Het is mega-verslavend en inmiddels zijn er talloze voorbeelden van jonge mensen die moeten worden opgenomen met long- en hersenletsel door het veelvuldig gebruik van vapes. Ondanks het feit dat per 1 januari 2024 de smaakjes verboden zijn, hebben gebruikers de grootste moeite om van hun ongezonde genotsverslaving af te komen.

Een andere verslaving is het gokken. Het mag duidelijk zijn dat sinds het online gokken legaal is geworden (per 1 oktober 2021), de verslavingen en bijbehorende problemen groeiden. Waar het kabinet met deze actie dacht de online gokkers beter te beschermen, zijn alleen maar meer mensen gaan gokken en in de problemen gekomen. Wellicht is dit een van de redenen, naast onder andere de verhoging van de kansspelbelasting, dat Holland Casino met verlies te maken kreeg. Petra de Ruiter, CEO van deze landelijke goktempels, gaf onlangs aan ‘zeer ongewenste maatregelen’ te zullen gaan nemen indien de financiële situatie niet gezonder wordt. Hierbij dacht ze bijvoorbeeld aan ‘agressieve campagnes om gasten te werven’ en ‘het stimuleren van mensen om veel meer te besteden.’

Ondertussen heeft het onderwijs steeds meer de handen vol gekregen aan het verkrijgen van bewustwording en het inzetten van interventies rondom de beschreven triggers die verslavingen en gezondheidsklachten onherroepelijk in de hand werken. Een gevecht dat niet nodig zou moeten zijn om jongeren een zorgeloze en gezonde toekomstrichting op te helpen. Het zou pas écht gaan werken wanneer overheden de miljardenbedrijven die op enigerlei wijze verslavingen en de daarbij behorende ziekten en ellende veroorzaken gaan verbieden. De miljarden aan inkomsten zullen echter voor veel meer genot zorgen en vele malen verslavender blijken te zijn dan te werken aan een gezonde(re) maatschappij voor iedereen. Dit voorstel zal dan ook een té voorbeeldige en utopische gedachte zijn en blijven, gok ik.