Verontrustend signaal Rekenkamer laat zien dat een zwaargewicht nodig is op Financiën

Menig algemeen en financieel directeur van een grote Nederlandse onderneming  zal met verbazing hebben gekeken naar het financiële verantwoordingsdebat 2020. Waarin ministers De Jonge, Hoekstra en premier Rutte als Macht werden ondervraagd door de Tweede Kamer als Tegenmacht.

Recent gaf de Rekenkamer een verontrustend signaal af over niet verantwoorde uitgaven bij het ministerie van VWS van 5,1 miljard euro. Dat was schrikken. Maar gelukkig kwamen de ter verantwoording geroepen leden van de Macht snel met een eerste verklaring. De coronacrisis! Daardoor moesten snel belangrijke financiële besluiten worden genomen. Er ontbrak simpelweg de tijd om die uitgaven, zoals het hoort, goed te kunnen administreren en te kunnen verantwoorden. Een kwestie van tijd, dan zou alles vanzelf in orde komen. Het vuiltje van de mondkapjesdeal met Van Lienden zal dan ook worden opgehelderd.

Ik verbaasde me over de gestelde vragen van de  financiële woordvoerders van de Tegenmacht. Zouden die ter voorbereiding op het debat wel goed het onderliggende stuk van de Rekenkamer hebben gelezen en begrepen? Het rapport van de Auditdienst Rijk (ADR) was voor financieel competente mensen wel heel erg alarmerend en zorgwekkend. Niet alleen vanwege het naar buiten gekomen bericht over de niet verantwoorde uitgaven. Dat kan als incident gebeuren in een crisis. Maar was dit wel een incident? Wat te denken van de gesignaleerde structurele problemen over het achterliggende algehele beeld van de administratieve organisatie bij VWS? Daar werden opnieuw vele essentiële tekortkomingen vastgesteld om een verantwoord en inzichtelijk financieel beleid te kunnen voeren. Deze ernstige tekortkomingen dateren al van vele jaren terug, en zijn inmiddels structureel. Dat structurele karakter is het verontrustende en zorgwekkende van de door de Rekenkamer afgegeven signalen.

Als VWS een onderneming zou zijn, dan zou de  raad van commissarissen bij het doornemen van zo’n jaarrekening direct de gehele top van het bedrijf naar huis hebben gestuurd. De Rekenkamer heeft die bevoegdheid niet. Die kan slechts signaleren en waarschuwen.

De Tegenmacht kan wel optreden door de Macht hierover kritisch te ondervragen. Meer kunnen ze ook niet doen bij een demissionair kabinet. Wel kunnen partijen alvast nadenken over welke zwaargewichten ze in een nieuw kabinet, als ze daaraan deelnemen, op Financiën en VWS zouden willen hebben.

Financiën moet altijd een superzwaargewicht hebben, die als het nodig is zijn tanden moet laten zien tegenover zijn medebewindspersonen. Wopke Hoekstra is gewoon te licht voor die functie. Hij is een goede organisatieadviseur voor achter een tekentafel. Dus transitiebeleid ontwerpen kan je aan hem wel toevertrouwen. Maar hij is geen bewindsman met voldoende bagage vanuit de financiële- of accountancy-praktijk. Alhoewel: voor een goede minister van Financiën blijkt die achtergrond niet altijd nodig te zijn. Dat hebben Wouter Bos en Jeroen Dijsselbloem van de PvdA, maar ook Jan Kees de Jager wel bewezen. Als oud-ICT-ondernemer van CDA-huize was De Jager in zijn tijd een prima minister van Financiën.

Zonder de juiste competenties op specifieke terreinen bij de Tegenmacht zal de Macht altijd een voorsprong houden op de Tegenmacht. Ook al is de Macht zelf ook niet echt competent. Een zeer trieste vaststelling over onze rechtsstaat, die leert dat een andere bestuurscultuur alleen je nog geen zekerheid geeft over een zo noodzakelijke betere balans tussen Macht en Tegenmacht.