Verkeerde hulp bij complexe scheidingen: ernstige gevolgen, grote kostenpost

De kosten van complexe scheidingen zijn fors: ongeveer 1 miljard euro. Veel trajecten stagneren omdat instanties weinig rekening houden met wat achter veel complexe scheidingen schuilgaat: huiselijk geweld. Scheidende partners moeten er meestal verplicht samen uitkomen. Dat werkt niet als sprake is van eenzijdig huiselijk geweld en bovendien is een dergelijk uitgangspunt onveilig voor de getroffen partners en kinderen.

Follow the Money en Pointer becijferden recent dat de kosten  van complexe scheidingen (vechtscheidingen) voor gemeenten tussen de 66 en 88 miljoen euro per jaar bedragen. De totale maatschappelijke kosten van vechtscheidingen liggen nog veel hoger: rond de 1 miljard euro per jaar. Bij zulke hoge kosten liggen gemakkelijke aannames en snelle conclusies op de loer. Een voorbeeld hiervan is een voorstel van wethouder en VNG-bestuurder Leon Meijer: de kosten van hulpverlening moeten ten dele door ouders zelf gedragen worden. Want waar twee ouders vechten, hebben er toch ook altijd twee schuld?

Dwingende controle Dit is een cruciale misvatting. Uit onderzoek blijkt dat in veel gevallen slechts één van beide ouders het gevecht in een complexe echtscheiding gaande houdt. Die ouder traineert telkens afspraken of spant nodeloos rechtszaken aan. De andere ouder moet dan wel reageren wil deze niet het gezag over of de omgang met de kinderen verliezen. Hulpverleners proberen vervolgens telkens de ‘ruzie’ te sussen met een gezamenlijk zorgtraject. Totdat dezelfde ouder weer afspraken torpedeert of een nieuwe rechtszaak start. Een cyclus die jaren kan aanhouden en de toch al door huiselijk geweld getroffen partner vaak volledig uitput.

Uit onderzoek blijkt dat ongeveer de helft van de complexe scheidingen een achtergrond van huiselijk geweld heeft. Als slachtoffers van huiselijk geweld zo moedig zijn om weg te gaan bij de pleger, slaan plegers vaak terug via het familierecht. Plegers kunnen niet verkroppen dat slachtoffers hen verlaten en willen wraak op de ex-partner of de controle behouden over de kinderen. Onderzoek van de Universiteit van Maastricht liet zien dat 99% van de getroffen ouders in complexe scheidingen psychisch geweld en dwingende controle ervaart en daarnaast een deel ook fysiek geweld of stalking.

Nutteloos en onveilig Psychisch geweld, ook wel dwingende controle genoemd, is een eenzijdig, structureel patroon van vergaand machtsmisbruik en dwangmethodes die plegers uitoefenen over het slachtoffer. Vaak ontstaat dit al tijdens de relatie, maar het kan na de scheiding doorgaan en zelfs heftiger worden. Naar buiten toe profileren plegers zich als betrokken ouders die zich zorgen maken om hun kinderen. Veelal wijzen plegers daarbij, ernstig genoeg, naar de andere ouder als bron van alle ellende.

Reguliere interventies bij complexe echtscheidingen zijn gericht op betere relaties creëren tussen ouders en concrete afspraken maken, door het inzetten op mediation of een gezamenlijk zorgtraject. Uit onderzoek van onder andere het Verwey Jonker Instituut blijkt echter dat als sprake is van dwingende controle, dergelijke interventies vrijwel nutteloos en meestal zelfs onveilig zijn voor de slachtoffers.

Merg en been Als slachtoffers terugvechten of weigeren mee te doen aan deze trajecten, krijgen ze het verwijt dat ze ‘hun emoties niet onder controle hebben’. Ze staan dan al snel te boek als de onwillige ouder, met soms zelfs als schrijnende consequentie dat ze het gezag verliezen. Als ze wel meewerken aan telkens weer een gezamenlijk traject krijgen ze vaak te maken met nog meer psychisch geweld. Deze ouders staan voor onmenselijke keuzes. Laatst publiceerde een rechter zelf haar onwerkelijke, schrijnende ervaringen met dit systeem. Wij hebben als stichting hiervan de afgelopen jaren (tien)duizenden getuigenissen ontvangen.

Die getuigenissen gaan door merg en been. Kinderen die, al dan niet tegen hun wil, verplichte en onbegeleide omgang moeten hebben met de huiselijk geweldpleger, ook al gaat de mishandeling door en worden hun angsten en trauma’s steeds groter. Vaak geven plegers vervolgens geen toestemming voor de broodnodige hulp aan hun kind, waardoor het kind nog verder afglijdt. De getroffen ouder moet vaak jarenlang machteloos toekijken. We horen ook vaak van ouders dat ze hun kinderen helemaal niet meer zien omdat de pleger met succes het gezag heeft gekregen, de omgang telkens belet en het kind beïnvloedt met negatieve denkbeelden en leugens over de getroffen partner.

Als stichting ondersteunen we slachtoffers bij hun herstel van de gevolgen van psychische geweld. Dat is nuttig en nodig maar wel moeizaam als tegelijkertijd jarenlang psychisch geweld in de vorm van een eenzijdige conflictscheiding speelt. Slachtoffers blijven daarnaast ook vaak berooid achter, ze hebben niet altijd de middelen om hun herstel te financieren. Hiervoor zijn geen subsidies of aanbod vanuit de overheid beschikbaar. Gelukkig is recent wel een benefietactie van een betrokken hulpverlener voor deze slachtoffers gestart, een mooi particulier initiatief.

De moeite waard Een eigen bijdrage voor ‘vechtscheidende’ ouders werkt niet, evenmin als verplichte gezamenlijke trajecten. Wat helpt dan wel? Onlangs hebben we in een opinieartikel in het Tijdschrift voor Orthopedagogiek zeven aanbevelingen gedaan. Naast meer inzetten op preventie en expliciete strafbaarstelling van psychisch geweld, pleitten we voor een stop op gezamenlijke trajecten als sprake is van dwingende controle. Professionals in de zorg- en justitieketen zouden daarnaast getraind moeten worden in het herkennen van psychisch geweld zodat ze daders van slachtoffers leren (onder)scheiden.

Recent nam de Tweede Kamer unaniem een motie aan met de opdracht aan de regering om een betere aanpak van psychisch geweld te laten onderzoeken. In 2019 hadden bijna 700.000 Nederlanders van 16 jaar en ouder te maken met psychisch geweld blijkt uit de jaarlijkse huiselijk geweldrapportage van het WODC/CBS. Dat aantal alleen al maakt het meer dan de moeite waard om te investeren in maatregelen en instrumenten die wel werken. Zo kan de overheid de samenleving veel kosten en menselijke ellende besparen. De door psychisch geweld getroffen partners en hun getraumatiseerde kinderen verdienen deze steun.