Vergroot 'Oekraïne' het wantrouwen in de politiek onder biculturele Nederlanders?

Het geeft aan dat de meerderheid van de Nederlandse bevolking institutioneel racisme blijkbaar geen serieus maatschappelijk probleem vindt.

De illegale Russische inval in Oekraïne, de daaruit voortvloeiende oorlogsmisdaden en de bijna drie miljoen vluchtelingen die inmiddels de grenzen van de EU zijn gepasseerd… het zou weleens meer impact op onze binnenlandse samenleving kunnen hebben dan we ons nu realiseren.

En dan heb ik het niet over de olie- en gasprijzen, de koopkrachtvermindering en de woningnood die nóg nijpender wordt als gevolg van de opvang die we vluchtelingen terecht moeten bieden. Nee, ik heb het over de wijze waarop we in ons multiculturele land met elkaar samenleven.

‘Ze lijken op ons’

In mijn vakgebied is de praktijkcase van Dove Summer Glow een beruchte. Deze nourishing lotion werd ooit met de subregel ‘for normal to dark skin’ gelanceerd. Een subregel die met de beste bedoelingen was bedacht, maar wel vanuit een onjuist persoonlijk perspectief: als zou een zwarte huid geen normale huid zijn.

Ik moest daaraan denken toen ik de afgelopen weken journalisten voorbij zag komen met berichten over ‘witte mensen uit een beschaafd Europees land die op ons lijken’. Zij stelden daarmee het eigen witte perspectief centraal en negeerden - bewust of onbewust - de perspectieven van vele tientallen miljoenen biculturele Europeanen. 

Over de ergernissen die deze benadering opriep, is al voldoende bericht. Ook kennen we inmiddels de vertellingen over het voorrang geven van witte vluchtelingen boven zwarte vluchtelingen aan de Pools-Oekraïense grens. En de vergelijkbare verhalen van Afrikaanse en Aziatische studenten die de trein van Lviv naar Polen aanvankelijk niet in mochten omdat witte vluchtelingen voorgingen.   

Maar het zijn vooral de keuzes in Nederland zelf die maken dat de Russische agressie in Oekraïne impact heeft op de wijze waarop we in een multicultureel land met elkaar samenleven. Neem de weigering, vorig jaar, van de meeste gemeenten in Nederland om asielzoekers en erkende vluchtelingen uit onder meer Syrië en Afghanistan op te vangen. Daar waar de toenmalige staatssecretaris alsnog tijdelijke opvang wist af te dwingen, ging dat niet van harte.   

Zo berichtte het AD op 15 februari 2022: ‘Vlaardingen wil niet dat de vluchtelingen nog langer blijven en dus moet Libiër Ramadan Alamami dinsdagochtend zijn spullen pakken en zelf de trein nemen richting Drachten. Dat wordt alweer zijn zesde verblijfplaats in iets meer dan een jaar tijd. ,,Zie ons als verhalen die vol zitten met pijn en depressie.” ‘  

De Libische mensenrechtenadvocaat Ramadan Alamami mocht dus niet in Vlaardingen blijven. Slechts twee weken later berichtte datzelfde AD dat Oekraïense vluchtelingen waarschijnlijk wél welkom zijn in Vlaardingen.

Is wit meer waard dan zwart?

En daarmee zijn we aangeland bij het signaal dat onze samenleving deze dagen veelal onbewust afgeeft: namelijk dat witte mensen meer waard zijn dan zwarte mensen. Dat witte christenen belangrijker zijn dan zwarte christenen, moslims en bijvoorbeeld Jezidi’s.  

De impact van dat signaal kan weleens groter zijn dan we ons nu realiseren. Black Lives Matter bracht de al lang levende onvrede over institutioneel racisme in onze samenleving voor het eerst sterk naar de oppervlakte. Voor het brede publiek kwam de bevestiging van institutioneel racisme onder meer via het nieuws over het kinderopvangschandaal.

Toch heeft dat schandaal niet geleid tot het door de kiezer ter verantwoording roepen van de politiek verantwoordelijken. Het geeft aan dat de meerderheid van de Nederlandse bevolking institutioneel racisme blijkbaar geen serieus maatschappelijk probleem vindt.

Meten met twee maten

Recent onderzoek van Motivaction wees uit dat ruim drie kwart van de Nederlanders vindt dat Oekraïense vluchtelingen bescherming verdienen, terwijl slechts een kwart positief is over de komst van vluchtelingen die in Oekraïne als arbeidsmigrant gevestigd waren. Oekraïners worden volgens dat onderzoek overwegend gezien als politieke- of oorlogsvluchteling, Syriërs overwegend als asielzoeker - waar aanzienlijk minder draagvlak voor is.

Dat ongelijke beeld komt natuurlijk niet uit de lucht vallen. Het is een beeld dat verschillende media en politici de afgelopen decennia samen hebben gecreëerd. Zo vond een huidig lid van het Nederlandse parlement het n-woord, voorafgegaan door het woord ‘dobber’, ooit een passende benaming voor mensen die huis en haard hadden verlaten om met gevaar voor eigen leven de Middellandse Zee over te steken. En gebruikte De Telegraaf vijf jaar geleden nog de kop ‘Asielhopper-invasie’. Ook in een ontbijttelevisieprogramma bij de NPO kwamen begrippen als ‘asieltoerist’ en ‘asielhopper’ geregeld voorbij. Nog vorig jaar trainde de Britse kustwacht op het terug de Noordzee op duwen van bootvluchtelingen. En anno 2022 worden er waarschijnlijk nog steeds bootjes van vluchtelingen uit Afrika en Azië terug de Middellandse Zee op geduwd.

De ontmenselijking van deze vluchtelingen staat in schril contrast met de snelheid waarop zelfs al na een aantal dagen van de nieuwe vluchtelingencrisis de visumregels voor Oekraïners werden aangepast. Zij mogen per direct werken en bij ongewijzigde omstandigheden alvast tot drie jaar verblijven in de Europese Unie, zonder dat zij asiel hoeven aan te vragen.

Ergernis is voelbaar

Ook binnen onze gemixte samenleving zijn waarschijnlijk weinigen het oneens met de terechte opvang van Oekraïners en de snelle aanpassing van de visumregels voor hen. Toch is er ook ergernis, zo merkten we de afgelopen weken binnen ons grote netwerk van biculturele Nederlanders.  

De verklaring hiervoor ligt niet alleen in het gemak waarmee de regels voor Europese vluchtelingen worden aangepast, daar waar het niet-Europese vluchtelingen alleen maar moeilijker wordt gemaakt. Er speelt meer. Zie de persoonlijke ervaringen met discriminatie op de arbeids- en woningmarkt plus discriminatie door de belastingdienst en talloze andere maatschappelijke actoren; of het grote verschil in de wijze waarop Oekraïners worden verwelkomd en de talloze drempels die worden opgeworpen voor vakantievisumaanvragen van de eigen familieleden; kijk naar de inburgeringsexamens die huwelijkspartners moeten afleggen op Nederlandse ambassades in Afrika, Azië of Zuid-Amerika - en geregeld gezinshereniging in de weg staan; en de snelheid waarmee de zwaarste sancties tegen Rusland worden afgekondigd, daar waar een land als Israël al decennialang alle internationale rechtsregels ongestraft met voeten mag treden. Dat alles is voor veel biculturele Nederlanders opnieuw een signaal dat hun mening en hun ervaringen er in ons land minder toedoen. 

Dit laatste werd vorige week nog eens bevestigd door de Nederlandse regering. Het wordt Utrecht, Tilburg, Amsterdam en Rotterdam verboden om boa’s toe te staan een hoofddoek, kruisje, keppeltje of tulband te dragen. De vraag die dat besluit opwerpt: Wordt lokale democratie alleen gerespecteerd zolang de stem van veel biculturele Nederlanders maar niet de doorslag geeft? 

Versterkt ‘Oekraïne’ wantrouwen in de politiek?

Dat de opkomst bij de lokale verkiezingen in enkele van de meest multiculturele steden van ons land is gedaald tot een dramatisch dieptepunt, is niet verassend. Dat zat er al lange tijd aan te komen en zou waarschijnlijk ook zonder ‘Oekraïne’ zijn gebeurd. Nog begin februari vroeg mijn bureau aan veertig biculturele jongeren of zij van plan waren in maart naar de stembus te gaan en vanuit welke motivatie. Slechts vijf van hen overwogen te gaan stemmen. 

Toch kan ‘Oekraïne’ voor veel kiesgerechtigden - terecht of onterecht -  de bevestiging zijn geweest dat rekening houden met de mening en gevoelens van biculturele Nederlanders niet tot de prioriteiten van onze politici behoort.

De afgelopen twintig jaar hebben talloze politici en media een tweedeling in de samenleving gecreëerd. Black Lives Matter leek het begin van een ommekeer. Helaas dreigen de gevolgen van de Russische misdaden in Oekraïne het wantrouwen van veel biculturele Nederlanders in politiek en instituties weer verder te vergroten. 

René Romer, Eigenaar van TransCity en Auteur