Vergeet de olijfboomcoalitie niet!

Na de verkiezingen zijn de kaarten opnieuw geschud en liggen nu verspreid en totaal verdeeld op tafel. In Den Haag is het pokerspel van coalitievorming begonnen.

De winnaars VVD en PVV hebben als eerste inzet de peroxide-coalitie van VVD-PVV-CDA. Dit leidt nu al tot scepsis. Bij de stabiliteit van de PVV worden grote vraagtekens gezet. En veel prominente CDA’ers roepen hun Kamerfractie op niet met Wilders in zee te gaan. Leonard Geluk, oud CDA wethouder in Rotterdam, vat dit kort samen door een coalitie met de PVV te kwalificeren als: ‘ondenkbaar en onacceptabel’.

Wanneer de peroxide-coalitie afketst dan is er, zeker vanuit links, meer dan Paars Plus. Een coalitie van PvdA, CDA, SP, GroenLinks en mogelijk CU (83 zetels) is een coalitie van stabiliteit en duurzaamheid. Een coalitie die, naar oorspronkelijk Italiaans model, de olijfboomcoalitie kan worden genoemd. Deze coalitie heeft als grote voordeel boven een nationaal kabinet (VVD-PvdA-CDA) en Paars plus (VVD-PvdA-GL-D66) dat het niet depolitiseert. En leidt dus waarschijnlijk minder tot een vlucht uit het midden naar de politieke vleugels.

De inzet van de olijfboomcoalitie is de herontdekking van het Rijnlands model. Te lang hebben we over zee getuurd naar de VS en GB. De crisis moeten we benutten voor een ommekeer. Weg van het Angelsaksische “the winner takes it all-principe” (in politiek en maatschappelijk opzicht)  Terug naar de eigen wortels: het Rijnlands model, zoals zich dat voordoet (deed) in Noordwest Europa. Het Rijnlands model wordt vooral gedreven door het oog voor de lange termijn en een afkeer van het snelle geld. Het bekommert zich om de kwaliteit van het bestaan en die van arbeid in het bijzonder (vakmanschap). Het streven naar duurzaamheid spoort hier goed mee. Evenals de inzet op gematigde inkomensverschillen, op een zo breed mogelijke middenklasse. In het Rijnlands model worden de maatschappelijke tegenstellingen niet op de spits gedreven, maar wordt gestreefd naar binding, naar ‘de boel bij elkaar houden.’

Het Rijnlands model kent aanhangers onder ieder van de genoemde partijen. Het combineert de klassieke sociaaldemocratie met christelijk-sociaal- en duurzaamheidenken. Het Rijnlands model is een paraplu die tegelijkertijd de afzonderlijke partijen wat wils biedt. Op deze manier kunnen niet alleen de bezuinigen op een verantwoorde manier worden ingevuld, maar eveneens de grondslagen worden gelegd voor een ‘ hernieuwde wederopbouw’. Dit in antwoord op de crisis. Na de neoliberale kaalslag moeten we opnieuw een invulling geven aan het publieke belang. De olijfboomcoalitie kan dit trendsettend invullen.

En daarmee ook het antwoord zijn op de groeiende aanhang van de PVV. Bas Heijne stelt dit weekend in de NRC terecht dat het er niet om gaat Wilders elke keer met ‘redelijkheid tegemoet’ te komen, het gaat om een onderliggende boodschap het ‘gevoel van verlies.’ Juist de olijfboomcoalitie kan hierin voorzien omdat het oog heeft voor wat verloren is gegaan. De Rijnlandse geest biedt gemeenschapszin, stabiliteit en gematigde vernieuwing. En niet door in neoliberale zin, onder meer door ‘shockbezuinigingen’, de samenleving verder te versplinteren (Thatcher: “There is no such thing as society”).

Het welslagen van een dergelijke coalitie hangt in hoge mate samen met de ontwikkelingen binnen het CDA. Welke koers gaat het varen? De missie van Herman Wijffels (Rijnlander pur sang!) in Lauswolt is er mede niet in geslaagd omdat Balkenende er een andere agenda er op na hield. In zijn visie lag de nadruk op eigen verantwoordelijkheid en een afstand van de collectieve verantwoordelijkheid. Nu Balkenende het veld heeft geruimd, ligt er in principe ruimte om tot een andere invulling te komen. Wat neemt de overhand in het CDA? De lijn van Terpstra, Wijffels en Paas of die van Verhagen en Hillen?  Gesteld voor een dergelijke opgave zou Wijffels ongetwijfeld zijn hand er niet voor omdraaien om een olijfboomcoalitie mede in het leven te roepen.

Uiteraard hét argument tegen deze coalitie is dat het, op GroenLinks na, een verzameling is van verliezende partijen. Dat maakt een dergelijke coalitie niet op voorhand waarschijnlijk. Maar wanneer andere opties op onmogelijkheden zullen stuiten, dan is een olijfboomcoalitie voorstelbaar. Bovendien de kern van de olijfboomcoalitie is nu juist dat politiek meer is dan een verlies- en winstrekening.