Verbindend staatsmanschap in tijden van oorlog

We leven in een oorlogstijd waarin burgers behoefte hebben aan visie en richting. Maar waar blijft het verbindend leiderschap in onze polder? Terwijl in Duitsland bondskanselier Scholtz het parlement drie dagen na de inval toesprak, en Macron zich in Frankrijk tot de natie wendt, zelfs neutrale Zwitserse en Finse leiders zich uitspreken, blijft het stil in het Torentje.

Onze premier twittert over zijn telefonades met de heldhaftige president Zelensky en zelfs met de Turkse president Erdogan, met Trudeau, met Johnson. Hij sprak het Oekraïense volk toe, gelukkig. In de afgelopen twee jaar gaf de premier bijna elke twee weken een persconferentie, maar nu de oorlog de Europese grenzen heeft bereikt, vindt hij dat kennelijk niet nodig.

We leven in een tijd waarin meer gebeurt in een week dan anders in een decennium. Er zijn meer dan genoeg redenen: nucleaire dreiging, een energiecrisis en explosief stijgende graanprijzen. Zijn het de naderende verkiezingen waardoor hij liever geen kleur bekent en onzichtbaar wil zijn? Is het moeilijk als liberaal een boodschap te hebben aan alle individuele burgers? Met duidelijke doelen waarachter iedereen zich kan scharen?

En dan hebben we ook nog ons koninklijke staatshoofd, dat een tweet op koninklijk blauw uitdeed na de Russische inval en vervolgens in het vliegtuig stapte voor wederom een welverdiende vakantie, ditmaal in skiparadijs Lech. Waarvoor hij toestemming kreeg van de premier. Beiden zakten als een baksteen voor de stresstest leidinggeven in oorlogstijd. Ook daar bleef het stil.

Gelukkig niet in onze samenleving. Zelden is er zoveel eensgezindheid geweest. Het voelt verfrissend en helend in tijden van polarisatie. Alle burgers weten wat ze moeten doen op hun terrein. Maandag een grote inzamelingsactie op tv. De gezamenlijke hulpdiensten maken overuren. Het hoofd van Gazprom in Nederland dient zijn ontslag in. Hackers op zolderkamers halen Russische websites neer. Kinderen zamelen statiegeldflessen in voor giro 555. Russische katten worden van internationale schoonheidswedstrijden geweerd. Mensen bieden nu al hun huis aan voor de vluchtelingen en ruimen hun kamers uit. Inzamelpunten worden bedolven onder de blikjes tonijn, hoeveelheden luiers, dekens, schoenen en kleren. In de hoofdstad hielden 15.000 mensen 2 minuten doodse stilte in solidariteit en huilden samen op de Dam. ‘Vrede is een werkwoord’, klonk het.

Toch is er juist nu behoefte aan verbindend leiderschap. De oorlogsretoriek maakt al nieuwe slachtoffers, door de schokkende verschillen in omgang tussen ‘soorten vluchtelingen’. En de misplaatste haat tegen en uitsluiting van gewone burgers afkomstig uit Rusland en Belarus in ons land. Onze staatslieden hebben niet geïnvesteerd in gemeenschapszin, verbinding, solidariteit, zelfopoffering en moed. Het verwondert niet dat Nederland onderaan bungelt op de lijst met Europese landen die bereid zijn om de wapens op te pakken en het eigen land te verdedigen, slechts 15% van de Nederlanders brengt dat op.

In een crisis moet een land het beste van zichzelf tonen, waar de vijand het slechtste laat zien. Zonder empathie en eensgezindheid red je het niet. Leiders hebben de taak de angsten en hoop te kanaliseren en richting te geven. In plaats daarvan hebben de koning en de premier zichzelf overbodig gemaakt in een oorlog die Europa bedreigt. Ze misten het punt wat hun belangrijkste functie had moeten zijn: staatsmanschap tonen met een verhaal dat verenigt op een cruciaal moment.

Aan de vooravond van Vrouwendag willen we onze leiders een handreiking doen voor een empathische boodschap direct gericht aan het Nederlandse volk: de wereld is veranderd. Juist nu is het van belang om schouder aan schouder te staan. Wij zijn trots op de burgerinitiatieven van jong en oud. Door alle lagen van de bevolking. Eensgezindheid is hartverwarmend in tijden van polarisatie. We kunnen deze crisis overwinnen omdat we in staat zijn ons eigen belang aan een hoger gezamenlijk doel ondergeschikt te maken. Om vrijheid, gerechtigheid en internationaal recht te verdedigen.

We zijn solidair met het volk van Oekraïne, dat als David vecht tegen Goliath. Moedig, in de zekerheid dat het recht aan zijn zijde heeft en dat zal overwinnen. De waardige toekomst van het Oekraiense volk is de onze. Er zullen wellicht nog offers worden verwacht. Soms zijn we bang en laten we ons ten onrechte verleiden tot haat of uitsluiting. Alleen samen dragen we onze vrijheid en democratie waarin ieder een plek heeft. De regering zal, alsnog, het goede voorbeeld geven door de pijn eerlijk te verdelen. Wij danken jullie.

Ter inspiratie een voorbeeld van sterk, aanwezig vrouwelijk leiderschap met pathos waar je u tegen zegt van Koningin Elisabeth I, 1588: ‘Ik ben nu onder u, niet voor mijn plezier of verstrooiing, maar vastbesloten om in het heetst van de strijd onder u allen te leven of te sterven; om voor mijn God, voor mijn koninkrijk en voor mijn volk, mijn eer en mijn bloed neer te leggen.’

Tineke Bennema Esseline van de Sande