Verander de bestemming van landbouwgrond, van kalf tot kavel
In 2019 verklaarde mijn partijgenoot Tjeerd de Groot dat D66 de Nederlandse veestapel wilde halveren. Destijds was ik een van zijn grootste tegenstanders, want technisch gezien kunnen we een stal potdicht maken en met luchtzuivering de stikstofuitstoot volledig elimineren. Maar in de jaren die volgden, begon ik me af te vragen of Tjeerd niet ergens een punt had, zij het in een andere richting. Het echte probleem gaat niet alleen over koeien, maar over de grond waar ze op grazen. Dat inzicht kreeg ik dankzij de scherpe analyses van Marieke Stellinga en Maarten Schinkel in hun podcast Zo Simpel Is Het Niet; (Hoe) kun je nu nog een huis kopen?, waarin zij de kromme verdeling van grond en de uit de hand gelopen woningmarkt blootleggen.
Nederland heeft een opvallend scheve verdeling van grond: 70% van ons landoppervlak is gereserveerd voor landbouw, terwijl er voor natuur slechts 15% is, en nog eens 15% voor onszelf om op te wonen en werken. Deze verhoudingen zijn niet langer houdbaar, zeker niet in een land met een groeiend woningtekort. Waarom geven we zo’n groot deel van onze schaarse ruimte aan een sector die afhankelijk is van subsidies om betaalbaar te blijven? Misschien moeten we eerlijk durven kijken naar een eerlijke verdeling, bijvoorbeeld een 30-30-30-model. In zo’n opzet zou de helft van de vrijkomende landbouwgrond worden teruggegeven aan de natuur en de andere helft beschikbaar komen voor woningen en andere economische activiteiten. Geen koe die er slechter van wordt, maar duizenden Nederlanders die eindelijk een plek kunnen vinden om te wonen.
Een hardnekkig misverstand dat leeft, is dat grondbezit een eeuwig recht op een bepaalde bestemming geeft. Maar bestemmingsplannen zijn in Nederland allesbehalve statisch; gemeenteraden stemmen elke week over wijzigingen voor woningen en bedrijfspanden. Waarom zou landbouwgrond dan een uitzondering zijn? Het is tijd om te erkennen dat ook deze gronden flexibel ingezet moeten kunnen worden voor de actuele behoeftes van onze samenleving.
Daarnaast is het frappant hoe in de afgelopen jaren boerenprotesten massaal gesteund werden door sociaal-economisch minder bedeelden, terwijl juist deze groep hard getroffen wordt door de woningcrisis. Ironisch genoeg behoren veel boeren, wanneer je hun grondbezit als vermogen meerekent, tot de vermogende elite van Nederland. Ze worden onterecht als ‘de kleine man’ gezien, terwijl ze met hun grondwaarde soms flinke vermogens hebben. Wanneer we grondbezit als vermogen beschouwen, zouden veel agrarische ondernemers eerder als elite gezien moeten worden dan als underdog. Misschien moeten de woedende protesten zich dan ook meer richten op deze vermogende groep dan op de woningzoekenden die van hun land afhankelijk zijn voor een plek om te wonen.
De huidige politieke maatregelen die bedoeld zijn om de positie van starters te verbeteren – denk aan de jubelton en startersleningen – drijven in werkelijkheid de huizenprijzen alleen maar verder op. Zolang we geen fundamentele keuzes maken over de verdeling van onze schaarse grond, blijven we dweilen met de kraan open. Het wordt tijd dat we het probleem bij de wortel aanpakken en kijken naar hoe we ons land eerlijker kunnen verdelen.
We moeten stoppen met de landbouwsector te zien als heilige koe. Natuurlijk hebben we landbouw nodig, maar niet meer dan wij ruimte nodig hebben om te wonen. Een 30-30-30 verdeling van de grond zou niet alleen zorgen voor meer ruimte voor woningen en natuur, maar ook de kansenongelijkheid verkleinen. Dit is niet alleen een kwestie van wonen, maar van eerlijke verdeling van grond en daarmee van kansen voor alle Nederlanders.
Dus als we het hebben over het verminderen van de veestapel, laten we dan vooral ook de weilanden zelf heroverwegen. We moeten af van het idee dat een sector die zonder subsidies nauwelijks levensvatbaar is, zo’n groot deel van ons land verdient. Het is tijd dat de rest van Nederland ook een stukje van de koek krijgt.