Van je geloof af vallen is wel degelijk ook politiek

Je zou het niet verwachten maar slechts minder dan de helft van de Amerikanen is nog kerkelijk, volgens een zeer recent onderzoek van Gallup. Een trend die al jarenlang zichtbaar blijkt, vooral bij de millennials. Die keren zich af van de georganiseerde religie, mede door de giftige cocktail van rechts-radicale politiek en christendom in de Republikeinse partij.

Met name de openlijke en institutionele homohaat schrikt hen af. Mede omdat de zelfbenoemde verdedigers van God’s Own (White) Country ten opzichte van joden, moslims, atheïsten, lhbt’ers, zwarten, feministen en andere ‘bedreigingen’, de slachtofferrol spelen. Juist deze ‘patriotten’ zelf zouden gediscrimineerd en gemarginaliseerd worden in de Amerikaanse samenleving, volgens deze christenen.

Een vertrouwd verhaal voor ons Nederlanders. Denk aan de reformatorische christenen in de Bijbelgordel die verongelijkt reageren op de kritiek op hun coronaslordigheid, vaccinatieweigering en homofobie en vrouwenachterstelling. Die bijvoorbeeld in Urk juichend Baudet op het schild heffen.

Onderzoeksjournalist Sander Rietveld legde dit type verbanden onlangs in zijn interessante boek  Nieuwe kruisvaarders. De heilige alliantie tussen christenen en radicaal-rechtse populisten. Zijn verslag is weliswaar iets te mild en te voorzichtig jegens het christelijke deel van de alliantie, maar hij weet wel de grote paradox uit te leggen waarom Trumps ‘grab-them-by-the-pussy’ heel goed te combineren valt met preuts, conservatief christendom. De verbinding is dat de man weer de baas moet zijn. We begrijpen nu meteen ook waarom de moeders van Moederhart dezer dagen sympathiseren met Baudet.

Overigens is de combinatie religie-politiek in ons land ook historisch te verklaren, als je naar de periode van verzuiling kijkt. Kerk=partij=vakbond=krant=omroep. Derhalve gold in de ontzuilende samenleving de exit automatisch ook de politiek en de cultuur. Desondanks wordt ‘afvalligheid’ meestal geïnterpreteerd als louter het verlies van geloof. Dat is echter bekeken vanuit het perspectief van de gelovigen. Voor hen is afval het resultaat van een zware worsteling met het geloof en zijn leerstellingen, een worsteling die helaas naar de verkeerde kant uitviel.

Maar het deel van mijn synodaal gereformeerde generatie dat eind jaren zestig, begin jaren zeventig de kerk verliet, worstelde in het geheel niet. In de puberteit sijpelde het geloof gewoon weg uit ons systeem tot het vrijwel ongemerkt bleek te zijn verdwenen. Dit proces is zeer treffend beschreven in Oek de Jongs prachtige roman Pier en oceaan (2012).

Vanzelfsprekend was dat we daarmee ook afstand namen van het politieke gedachtegoed van de mannenbroeders van de Anti-Revolutionaire Partij. De zelfbenoemde en – natuurlijk verongelijkte – erfgenamen van de fanatieke calvinisten uit onze geschiedenis. Die als minderheid samen met de Oranje-stadhouders de protestantse concurrenten als de remonstranten tot tweederangsburgers wisten te reduceren, de rooms-katholieken tot de derde rang en de joden tot de vierde.

De ARP werd voor ons belichaamd door de conservatieve stakingsbreker Abraham Kuyper, de koloniale houwdegen Hendrikus Colijn, die in 1940 pleitte voor collaboratie met de Duitse bezetter. Plus alle antirevolutionairen die vóór mei 1940 bewonderende artikelen schreven over Hitler: ‘Gods wapen tegen het communisme!’ Dan was er nog Colijns ‘opvolger’ Pieter Sjoerds Gerbrandy die in 1947 een conservatieve staatsgreep beraamde tegen onze uiterst brave, anticommunistische sociaaldemocraten.

We hadden verder ook niets met de benepen protestantse cultuur die de omroep NCRV uitdroeg, inclusief haar byzantinistische verering van het Oranjehuis en de bijna ziekelijke steun voor de staat Israël. Juist dat laatste was voor mijn generatie een probleem. Hoe kun je als politieke partij een jegens de Palestijnen zeer controversiële Joodse staat steunen en tegelijkertijd in je dagelijkse conversatie een vanzelfsprekend antisemitisme uitdragen? Ideologisch door de verwijzing naar Mattheus 27:25: ‘Zijn bloed kome over ons en over onze kinderen!’

Als student kreeg ik ook vrienden met een rooms-katholieke achtergrond. Wij herkenden de patronen. Het enige verschil was dat de heer JC bij hen OLH (Onze Lieveheer) heette. Voor de rest ook Israël plus antisemitisme. Mijn vrienden stemden na het verlaten van de Heilige Moederkerk niet op de KVP en meden de KRO. Lazen wel de Volkskrant , want die had eveneens afstand genomen van het Rijke Roomse Leven.

De Volkskrant overigens lazen wij ex-gereformeerden destijds ook, naast NRC Handelsblad , Vrij Nederland en De Groene. Wat een frisse lucht! Geen Trouw , die krant stond nog stevig met een been in de kerk.

En… ex-gereformeerd, ex-katholiek of ex-jood, wij vonden ons vooral in de gezamenlijke afkeer van openlijke en institutionele homohaat. Niet alleen vanuit een progressieve ideologie, maar ook omwille van onze homoseksuele en lesbische vrienden, kennissen, familieleden en buren. Van kunstenaars die wij bewonderden. Politici uit die sfeer verschenen toen nog niet op onze radar, laat staan lhbt+.