Uit elkaar gaan

Sinds 17 maart 2025 ben ik veertig. Mijn hemel. Op mijn verjaardag stond ik stil bij de mensen die mijn leven hebben gevormd. Ondertussen vliegen de vechtscheidingen en ellendige break-ups van vrienden en kennissen me al langer om de oren. Ik blijf me maar afvragen: waarom moet dat zó?

Van vrienden tot (een soort van) geliefden en vakgenoten: zoals iedereen wordt mijn wereld gekenmerkt door een netwerk van mensen met wie ik niet alleen mijn vreugde, maar ook mijn verdriet deel. Als ik terugkijk op mijn leven, zie ik hoe de kracht van onze verbondenheid onderling, er altijd is geweest om ons door moeilijke tijden heen te helpen. Vanzelfsprekend aangezwengeld door onze gezamenlijke herinneringen die we soms maar al te graag vol melancholie weer aanhalen.

Wat me steeds meer opvalt nu ik de veertig gepasseerd ben, is dat er een tendens is die ik niet kan, laat staan wil begrijpen. Mensen die elkaar ooit lief hadden, die gezamenlijk door de pieken en dalen van het leven gingen, blijken ineens de grootste vijanden van elkaar te worden. (V)echtscheidingen: niet alleen het verlies van een relatie, maar de manier waarop het verlies wordt gevierd… Niet door te zoeken naar rust, maar door strijd. Door het uitvechten van een dynamiek die vaak nog intenser is dan de moeilijkste tijden die voorafgingen aan de breuk zelf. Hoe is het mogelijk?

Dit is niet zomaar een opmerking, maar een observatie gebaseerd op persoonlijke verhalen van mensen die ik ken en verhalen die ik via, via hoor. Van de ex-partners die elkaar zwart maken in de ogen van hun kinderen, tot de juridisch uitputtende veldslagen om een huis, dier, of gewoon om elkaar het leven zuur te maken. De liefde lacht zichzelf dan uit. De scheidingsadvocaten zijn de laatste die echt lachen. Ik kan het gewoon niet begrijpen.

Waarom zou ik dat mijn ex-man Max bijvoorbeeld aandoen? Hij is niet alleen een mooi mens, maar ook iemand van wie ik veel heb gehouden en altijd zal blijven houden, zij het op een andere manier. Iemand waar ik altijd naar zal omkijken als een soort van familie. Als ik bovendien van iemand gehouden heb, wens ik diegene alleen het beste. Zelfs in het uitzonderlijke geval dat ik diegene heb moeten blokkeren (dat is er maar één).

Goed, de pijn van een relatie beëindigen, kan groot zijn. Dat snap ik ook wel. De teleurstelling, boosheid en rouw. Alles wat mensen samen hadden, kan in één oogwenk verdwijnen. Maar dat is toch geen reden om elkaar zo diep te willen beschadigen? Om ons vast te bijten in de klauwen van juridische en emotionele gevechten die soms langer duren dan de relatie zelf? Waarom verliezen we onszelf en minimale omgangsvormen met elkaar?

Pijn ontkennen wanneer we uit elkaar gaan, betekent een grote dosis naïviteit. Pijn erkennen, betekent een andere uitkomst proberen te vinden waarin we kunnen helen en elkaar op termijn kunnen beschermen. Oftewel het herstel van menselijkheid. Wat ik mis, is de bereidwilligheid om de ander als mens te blijven zien, zelfs nadat we ons hebben losgemaakt van elkaar. We zien elkaar dan niet meer als mens, maar als vijand. Wat mensen elkaar aan doen…

Waarom moet een scheiding of breuk leiden tot conflict? Waarom zorgen we er niet voor dat respect en waardigheid voor elkaar behouden blijven? Een breuk staat niet gelijk aan dat de ander een bedreiging vormt bijvoorbeeld. Het kan toch niet de bedoeling zijn dat we alles wat mooi was ineens vernietigen, alleen omdat we niet meer samen willen zijn?

Misschien gaat het wel om verlies van identiteit. Vaak eindigt niet alleen een relatie, maar ook de manier waarop we onszelf zien. Mensen die uit elkaar gaan, verliezen vaak niet alleen hun partner, maar ook een stuk van hun zelfbeeld. We identificeerden onszelf als stel. Een naamsverandering van het levensverhaal van ‘wij’ naar ‘ik’ kan pijnlijk zijn. Dan komt de neiging om die pijn naar buiten te richten. Want wie we waren, is ineens verdwenen. De ander wordt het symbool van dat verlies. Een illusie.

Zijn we slachtoffers van elkaar of van onze onbegrepen emoties en onopgeloste kwesties? Doet de ander ons werkelijk pijn, of blijven we maar toestaan dat de ander onze pijn aanwakkert? Elkaar goed bejegenen als de vorm van de omgang verandert, is dus vaker wel een keuze dan niet. Nieuwe mogelijkheden ontstaan vaker wel dan niet. De dark triad is een groot probleem in relationele sfeer. Dat kunnen we niet bagatelliseren. Maar ik kan me niet voorstellen dat het meespeelt bij ál die ellendige breuken om me heen.

Dingen anders doen, is niet altijd gemakkelijk. Ik geef dat toe. Wanneer emoties hoog oplopen of we geen zin hebben om het werk aan onszelf te verrichten, te beginnen met introspectie, is het makkelijk om in patronen van schuld en wrok terecht te komen. Vergeving is echt iets om na te streven. Volwassenheid begint soms voorbij het eigen gelijk. We hebben elkaar gevormd. Iets om dankbaar voor te zijn. Elkaar loslaten, betekent dan niet per se falen.

Overigens ben ik ervan overtuigd dat de samenleving als geheel baat zou hebben bij een andere benadering van dit soort intermenselijke bewegingen. De negatieve effecten van een vechtscheiding zijn niet alleen zichtbaar op persoonlijke vlak, maar ook op maatschappelijk niveau. Kinderen die bijvoorbeeld hun ouders in conflict zien, worden geconfronteerd met een wereld die niet veilig aanvoelt. De pijn en haat die in families worden verspreid, raken niet alleen de betrokkenen, maar ook het collectief, inclusief ons werkleven. Hoe kunnen we bijvoorbeeld verbinding nastreven als we die niet eerst in onszelf en in onze relaties proberen te vinden?

Respect is het fundament van elke duurzame relatie, of die nou vriendschappelijk, romantisch of familiaal is. Meer respect zorgt ervoor dat we niet vechten om te winnen, maar om elkaar als mensen te blijven zien, zelfs als onze wegen scheiden. Laten we het proces van uit elkaar gaan, zien als een kans om te helen en door te gaan, met de waardigheid die we verdienen.

De toekomst wordt niet gebouwd door haat, maar door de ruimte die we elkaar geven om weer heel te worden. (Ik zou willen dat deze zin overigens in diverse politieke conflicten tot mensen door zou dringen, maar dat terzijde.) Laten we leren van elkaar en kiezen voor liefde, zelfs als dat betekent dat we soms los moeten laten. In het geval van Max bijvoorbeeld is dat precies wat ik in 2018 heb gedaan.

Mijn preek van de week zit erop. Veertig zijn, is niet voor tere zieltjes. Of misschien juist wel. Kazuifel uit, telefoon aan, maar liever niet voor nóg een verhaal over een break up. Daar heb ik even geen zin in.