Turkije staat nu op het kruispunt

De tijd tikt. Uiterlijk op 22 juli, 45 dagen na de verkiezingen van 7 juni, moet Turkije een nieuwe regering hebben. Dat wordt een serieuze test voor de Turkse democratie en voor de grootste partij, de AKP van president Erdogan.

Weet hij een coalitie te smeden en kiest Turkije de weg richting democratie, pluriformiteit en Europa? Of gaat de AKP voor nieuwe verkiezingen in de hoop verder te kunnen gaan richting een autoritaire staat. Turkije staat op het kruispunt. De uitslag van de verkiezingen stemt hoopvol, maar we zijn er nog niet.

Kruispunt Sinds de verkiezingen van 2002 regeert de AKP met een absolute meerderheid in het Turkse parlement. De op islamitische basis gestoelde partij voerde aanvankelijk een aantal belangrijke hervormingen door en leek stappen richting Europa te willen zetten. Maar recentelijk wordt de AKP steeds autoritairder. Het roept de vraagt op of Erdogan en zijn partij nog wel de ambitie hebben om een open en transparante parlementaire democratie te worden en zich aan te sluiten bij de EU.

De recente verkiezingen in Turkije lieten zien dat het land nu echt op een kruispunt staat. De verkiezingen leefden onder de kiezers, die massaal (85%!) zijn opgekomen. De uitslag stemt in ieder geval hoopvol, maar de campagne somber. De AK Partij is nog veruit de grootste, maar heeft geen absolute meerderheid meer. Vier partijen wisten de kiesdrempel te halen. Als waarnemer was ik in Diyarbakir tijdens de verkiezingen. De dag van de verkiezingen op 7 juni verliep zonder ernstige ongeregeldheden. Soms ging het er wat chaotisch en rommelig aan toe, een keer was een stembus niet verzegeld, en bij de telling keken en turfden vier waarnemers van verschillende partijen mee. Maar over het algemeen verliep het goed.

Turkije omweg naar democratie? Betekent dit dat Turkije een volgende stap in het proces naar democratie heeft gezet? Helaas is het antwoord nee. Al tijden staat de persvrijheid in Turkije onder grote druk. Journalisten worden om onduidelijke redenen gevangen gezet, voelen zich geïntimideerd en er is een grote mate van zelfcensuur. Van vrije en open nieuwsgaring is geen sprake. Vlak voor de verkiezingen was er in Diyarbakir een aanslag op een verkiezingsbijeenkomst van de vierde grote partij. Er waren twee ontploffingen, een dikke honderd gewonden en drie doden. In het avondjournaal op de Turkse staatstelevisie was er die avond echter niks van te zien.

Daarnaast is er tijdens de campagne nauwelijks sprake van een gesprek. Er zijn geen grote verkiezingsdebatten tussen politici op tv. Turkse politici zijn vooral bezig met elkaar zwart te maken tijdens grote verkiezingsbijeenkomsten. Bezoekers van bijeenkomsten van de Koerdische HDP werden geïntimideerd tot aan een aanslag aan toe dus. De enorm hoge kiesdrempel van tien procent maakt het vrijwel onmogelijk voor kleinere partijen om in het parlement te komen. En tot slot voert de president, die boven de partijen behoort te staan, luidt campagne. Geen zaken die passen bij een volwassen democratie.

Vrijheid Verkiezingen zijn meer dan een eerlijke stembusgang en democratie is meer dan verkiezingen. Het betekent dat iedereen de vrijheid heeft te zeggen wat hij of zij wil. Dat je welwillend en soms tegen wil en dank naar je politieke tegenstander luistert. Dat de media vrijelijk en open weergeven wat er gebeurt, voor, tijdens en na verkiezingen. Vrijheid van meningsuiting, vrije media en deelname van iedereen zijn wel een voorwaarde voor een open en eerlijk democratisch proces.

Nu het de Koerdische HDP is gelukt om in het parlement te komen is het politieke landschap veranderd. Turkije staat op een kruispunt. De afgelopen periode is kandidaat-lidstaat Turkije steeds verder afgedreven van de EU. Dat de gesprekken over toetreding teruggebracht zijn tot een waakvlammetje is dan ook logisch. Maar Europa moet voor Turkije wel een lonkend perspectief blijven. Een reden om op het kruispunt toch de afslag naar democratie en rechtstaat te nemen.

Ik hoop dat een nieuwe coalitieregering stappen durft te zetten een open, transparant en democratisch Turkije. Een Turkije van aansluiting bij Europa.

Marit Maij is Kamerlid voor de PvdA en was VN-waarnemer tijdens de verkiezingen in Turkije.