Transitie volgens Jan Rotmans is de perfecte koers voor GroenLinks-PvdA

In 2014 zat ik zelf in een transitie wat betreft mijn werk als zelfstandig maatschappelijk werker. Ik begeleidde ruim 10 jaar voor de gemeente Tilburg uitkeringsgerechtigden richting werk, met name de mensen met meer complexe problematiek, die niet geholpen waren met een van de grote aanbieders op dit terrein. Ik had een eigen methode ontwikkeld, die ik nu nog gebruik en waar ik een tijdje terug dit artikel over schreef. Maar het was tijd voor bezuinigingen en alle trajecten van kleine aanbieders werden stopgezet.

Dus kwam ik in een soort van bezinning terecht; hoe nu verder? Ik zag toen de documentaire over Jan Rotmans bij Tegenlicht en was geraakt. Ik schreef hierover toen dit; deze term transitie wil ik onderzoeken in dit jaar van overgang voor mij. Dit zou wel eens een term kunnen zijn, waar ik mijn eigen ontwikkelde gedachtengoed in kan plaatsen en me daarmee verbinden met een beweging die op allerlei plekken in de wereld op gang aan het komen is.

Dit citaat van mezelf, 10 jaar geleden, maakt duidelijk dat Jan Rotmans zonder meer een koploper is, die ver voor zijn troepen vooruitloopt. Wat 10 jaar geleden nog in de marge plaatsvond, is nu mainstream aan het worden, al is er nog veel misverstand over het woord transitie. De meeste mensen denken bijvoorbeeld dat dit alleen over het klimaat en energie gaat. Dat als we die problemen fixen, we gewoon weer verder kunnen gaan met ons huidige systeem. In dit artikel wil ik een beeld geven van de transitie volgens Jan Rotmans. Hoewel zijn transitie gedachtengoed links noch rechts is en in zekere zin apolitiek, zou zijn visie volgens mij de perfecte, nieuwe, inhoudelijke richting voor GroenLinks-PvdA kunnen zijn.

Via Linkedin kreeg ik contact met Jan Rotmans en ook al is hij professor, heeft hij zijn sporen op veel gebieden zonder meer verdiend en wordt hij regelmatig om advies gevraagd door ministers en grote bedrijven, hij is zeer benaderbaar. Zoals hij schrijft in zijn boek De Perfecte Storm gaat hij regelmatig om met mensen aan de top van onze samenleving, maar zijn hart en grootste motivatie ligt juist bij de kwetsbare mensen van onze samenleving. De kloof tussen rijk en arm en dat een steeds grotere groep buitenboord valt, daar ligt hij regelmatig wakker van.

Ik had een korte chat met hem over een vraag die mij al een tijdje bezighield, namelijk of de uiterlijke transitie gepaard gaat met ook een innerlijke transitie. Volmondig antwoordde hij dat dit zo is. Op de vraag of ik hem daar wat vragen over zou kunnen stellen, was zijn antwoord ook bevestigend en een maand later zitten we in het karakteristieke café Loos in Rotterdam tegenover elkaar aan tafel.

Het gesprek begint vrij formeel, maar al snel komt het tot een echte ontmoeting. Jan Rotmans is een geheel-denker die niet in een hokje te plaatsen is. Hij denkt vanuit zijn essentie. Dat verklaart ook waarom hij 38 jaar geleden, toen zijn carrière begon, als een visionair met transitie bezig was. Toen al een klimaatmodel ontwikkelde, wat nu nog over heel de wereld wordt gebruikt.

Als jongetje had hij een droom; ik wil professor worden en de wereld verbeteren. Wat zonder meer opvallend is dat Jan Rotmans enorm gedreven is en gebieden verkent die nog onontgonnen zijn. Als ik zijn talent zou kunnen benoemen, zou ik zeggen; Jan is een echte ontginner. Als het nieuwe ontdekt is en een plek krijgt binnen een bepaalde groep, laat hij het weer los en zoekt een nieuw, onontgonnen gebied. Bijna 40 jaar geleden was dat dus het klimaat, maar nu als onderdeel van de transitie waar we onoverkomelijk inzitten, de rol van het innerlijk, de verdieping, het bewustzijn, het gevoel hierin.

Dat is ook kenmerkend voor Jan Rotmans; hij is een wetenschapper, een denker, als rasechte Rotterdammer een doener, maar ook betrekt hij daar nu het gevoel bij. Hij schrijft in De Perfecte Storm; van weten naar begrijpen vraagt nog iets, namelijk: hart. Als je wat je weet laat indalen in je hart en ziel, komt er emotie bij en dan pas ga je ernaar handelen.

Dus waar Jan Rotmans naar de transitie waar we inzitten op een samenhangende manier kijkt, doet hij dat dus ook naar de mens in deze transitie en verbindt hersenen, handen en hart. Het is bijzonder als hij vertelt over hoe hij zelf tot deze verdieping, dit gevoel is gekomen. Doordat hij zelf een zwaar fietsongeluk kreeg, zijn dochter tot twee keer toe ernstig ziek was en het de vraag was of ze het zou redden, begreep hij hoe kwetsbaar het leven in essentie is en hoe weinig controle we hierop hebben. En door een recente reis met zijn vrouw naar de Noordpool werd hij diep geraakt door de grootsheid van de natuur en de nietigheid van de mens daarin. En zag Jan Rotmans aan den lijve het effect van het veranderende klimaat en het smelten van het ijs.

Deze verdieping, dit geraakt zijn in zijn essentie, heeft hem meer rust gegeven, maar niet minder gedreven. Hij begeleidt nu als een soort van mentor ook regelmatig mensen die op zoek zijn naar zin en verdieping in hun leven en werk.

Er zijn niet veel mensen, zeker niet in de meer invloedrijke posities in onze samenleving, die denken vanuit hun essentie, vanuit de samenhang der dingen, vanuit het geheel. De meeste mensen denken vanuit hun persoonlijkheid, die fragmentarisch is, dus komen zij ook met fragmentarische, deeloplossingen, die vaak op andere gebieden averechts werken. Jan Rotmans denkt vanuit het geheel, vanuit de samenhang en komt dus ook met samenhangende out-of-the-box oplossingen.

Een klein voorbeeld is dat de boeren die nu onder grote druk staan, gewassen kunnen gaan verbouwen die de grondstof kunnen vormen voor het bouwen van huizen. In Zuid-Korea is men nu naar zijn idee een stad op het water aan het bouwen. In De Perfecte Storm staan vele voorbeelden en legt Jan Rotmans uit hoe we de transitie kunnen maken van onze huidige lineaire vorm van economie - waarbij bijvoorbeeld 85 procent van onze landbouwproducten worden uitgevoerd en wij 75 procent van ons voedsel invoeren - naar een circulaire en regionale economie. We moeten gaan samenwerken met de natuur en niet ten koste van de natuur.

Jan Rotmans ziet een soort van zakenkabinet voor zich waarbij de crisissen op verschillende gebieden vanuit een samenhangende visie worden aangepakt. Wat ik sterk vind is zijn positieve benadering, dat we door de pijn van deze transitie heen moeten, maar dat de toekomst hoopvol is. Deze visie is van groot belang, want het maakt een wereld van verschil als we weten dat we in een transitie zitten naar een betere wereld of dat we bang zijn en vasthouden aan iets dat niet te behouden is.

Hij pleit ervoor om als politiek en overheid transparant te zijn in hoe we er nu voor staan en dat niet te bagatelliseren om kiezers te pleasen. De politiek moet de realistische weg schetsen die we moeten afleggen om uiteindelijk wel te komen bij een toekomst die perspectief biedt. Dat vraagt dus eerlijk, authentiek leiderschap.

Toen ik De Perfecte Storm had gelezen, kwam direct de gedachte in me op dat dit de perfecte basis zou kunnen zijn voor het nieuwe, inhoudelijke partijprogramma van een aantal politieke partijen en in het bijzonder GroenLinks-PvdA. Ik denk dat linkse partijen veel kiezers zijn verloren door zich alleen te richten op het klimaat als onderdeel van de transitie en daar behoorlijk dwingend en van bovenaf sturend in te zijn. Burgers voelden zich beleid van bovenaf opgelegd in plaats van dat ze hier zelf invloed op hadden. In de transitie-visie van Jan Rotmans worden mensen juist meegenomen, zou bijvoorbeeld geëxperimenteerd kunnen worden met burgerraden.

Krachtig is het uitgangspunt van Jan Rotmans; het systeem dat ben jij. Verschuil je niet achter het systeem of dat anderen zoals de grote bedrijven niets doen. Jij kunt binnen het bereik van jouw leven iets doen in de transitie die we doormaken en daarmee dus bijdragen. De transitie begint bij burgers zoals jij en ik, de politiek volgt.

Jan Rotmans kijkt naar de onderstroom van de storm en chaos waar we inzitten en ziet dat er al bijzonder veel gebeurt vanuit individuen en projecten die ontstaan. Waar hij trouwens zelf ook aan meewerkt, bijvoorbeeld in de haven van Rotterdam. Hij gelooft en daar ben ik het mee eens, dat als 20-25 procent van de mensen om is, het kantelpunt is bereikt en de rest volgt.

De huidige transitie is voor Jan Rotmans met name een transitie van waarden. De grenzen van ons oude narratief gebaseerd op met name neoliberale uitgangspunten, zijn op vele gebieden zichtbaar en voelbaar, waarbij mensen hun houvast in de buitenwereld kwijtraken. Ik denk dat de visie van Jan Rotmans op deze ingrijpende transitie niet de pijn van verandering wegneemt, maar wel hoop en richting geeft. Dus mensen van GroenLinks-PvdA, nodig Jan Rotmans uit, laat je inspireren en geef deze ideeën een prominente plaats in de toekomstige koers van jullie partij!

cc-foto: webted