Toen politici optimistischer waren

Premier Rutte verpersonificeert het type politici van de jaren 90’: hij zeilt op een wind van goed vertrouwen. Naar de maatschappij. Van mensen onderling.

Er zijn er zo nog een aantal: lijsttrekker Kaag, fractievoorzitter Asscher, to name a few. Anderzijds heb je een keur aan politici die op de onderbuik voeden. Het zijn er eigenlijk teveel om op te noemen en hun boodschap is unaniem: Nederland is vol en van Europa willen we niks weten, tenzij we op vakantie willen.

De populariteit van de begin-21ste eeuwse populisten heeft te maken met een sfeer van nihilisme, cynisme dat is ontstaan. Het idee dat de wereld een enge plek is. Elites die claimden aan de kant van het volk te staan, wonnen stemmen door maatschappelijk wantrouwen te kweken.

De gevolgen hiervan zien we, bijvoorbeeld, in de polarisatie en de toename van het racisme in de publieke discours, zelfs onder sommige zelfverklaarde anti-racisten.

Maar dit cynisme is ook te merken bij groepen waar het idee leeft dat een geheime bovenklasse de touwtjes in handen zou hebben en met vaccinaties chips zou inbrengen bij mensen ten einde het kuddevolk overal ter wereld te kunnen volgen. In toenemende mate laat de coronacrisis juíst zien dat leiders van liberale democratieën het vertrouwen steken in het plebs; precies andersom bestaat er, mede door het internet en social media, een parallelle ideeënwereld waarin de overheid opzettelijk de Covid-19 ziekte zou veroorzaken met 5G-masten; en dat niet social distancing, maar het neerhalen van de masten de daling in sterftecijfers zou verklaren.

Is er reden voor wantrouwen naar de gevestigde orde? Sure, politici alleen op hun blauwe ogen geloven is onvoldoende. Anderzijds is de kritiek, dat politici het werk van Big Pharma doen, zo losgeslagen van iedere redenatie, dat bestuurders zich zullen afvragen waarom sommige groepen zo achterdochtig zijn over het verhaal dat zij vertellen.

Maar deze kritiek biedt kansen: voor de publieke opinie blijkt dat alleen een vaccin vinden tegen corona onvoldoende is, een deel van de burgers wil hun belastinggeld naar een bedrijf, zoals AstraZeneca, geoormerkt besteed zien. Deze ontwikkeling in het burgerlijk besef, dat het individu soeverein is en rechten heeft ten opzichte van – niet alleen de overheid, maar ook grote bedrijven, leek eerder al aan de linkerflank van het politieke spectrum te kanaliseren. Ideeën om het bestuur van multinationals onderdeel te maken van het democratisch proces kan in de herstelfase van deze crisis een volgende kroonjuweel zijn in de weg naar meer publiek zeggenschap voor burgers.

Men vraagt zich tevens af of de bestedingen aan KLM, Booking.com uiteindelijk nuttig waren om de klappen van de coronacrisis op te vangen; hadden onze leiders verder moeten gaan in het afdwingen van bestuurlijke hervormingen; en waren zij anders niet aan cynische kritiek onderworpen geweest? Deze vragen zijn in een normale situatie relevant, maar wanneer er geen tijd te verspillen is, eigenlijk overbodig. Net zoals in 2008, toen de Nederlandse bancaire sector dreigde om te vallen, viel er ook nu weinig te kiezen. Bestuurders weten: je managet een crisis niet naar wat de ideale uitkomst is, maar naar de middelen die er op dat moment ter beschikking zijn.

Een belangrijkere vraag eigenlijk is of onze maatschappij, bevangen door het populisme, cynische bevragingen aan de wetenschappelijke consensus aankan. De nivellering van het publieke discours is enerzijds een zegen, daar in principe een plek aan de maatschappelijke discussietafel aan ieder individu gegeven is tegenwoordig. Anderzijds lijkt het debat niet alleen te worden gekaapt door de grootste schreeuwers, ook machten die baat hebben bij het gammel maken van liberaal-democratische samenlevingen, zien hun kansen schoon. En het aan banden leggen van de desinformatie die rondgaat op sociale media is vooralsnog water naar de zee dragen.

“Het gaat om u en mij persoonlijk”, aldus de premier in de context van de maatregelen (6 augustus 2020). Breder, binnen de kaders van de liberale democratie, geldt het nemen van maatschappelijke verantwoordelijkheden evenzeer. Immers zijn het precies dezelfde groepen mensen die sinds 2015 moord en brand schreeuwen over massa-immigratie, diegenen die nu de ernst van het coronavirus niet willen zien en weigeren de maatregelen te volgen.

Het cynisme dat inmiddels wordt nagepraat door verschillende groepen alu-hoedjes en influencers is niets anders dan nihilistisch tijdverdrijf. Het onthult een negatief menselijk toekomstbeeld. Terwijl optimisten wél in een positieve toekomst geloven — en met vertrouwen en geduld naar de wereld kunnen kijken.

Voor de Negative Nancy’s out there luidt het advies: be more optimistic, be like Rutte.