Toen cartoons nog mochten...

Op een overzichtstentoonstelling van Israëlische en Turkse cartoonisten in 2007 zag ik een cartoon die erg tekenend was voor een tijd die we lang ons achter ons hebben gelaten. Althans het voelt zo.

Vooraf aan die tijd werd cartoons publiceren nog gewaardeerd, vreemd genoeg kon alles en alles mocht op het gebied van satire: Waar de ayatollah nog vrouwenslips naar zijn hoofd kreeg geslingerd op de Duitse TV in een uitzending van Rudi Carell, een clip van de band Frankie Goes to Hollywood waarin mannen verkleed als Ronald Reagan en Konstantin Tsjernenko op de vuist gingen in een worstelring en zo zijn er nog meer voorbeelden te noemen.

Ophef was er. Net als nu, maar de reacties waren genuanceerd. Ook Rudi Carell krijg de wind van voren, maar zowel links als het rechts sprak afschuw over verboden en “being banned” . 


Op die Israëlisch cartoon zag je een oudere man op een bankje zitten en een jongeman met een rugzak die de weg vroeg: “Moet ik naar links of rechts?” en de oudere man antwoordde: “Links of rechts maakt vandaag de dag toch niets uit.” 


Een korte tijd was het zodat links en rechts geen grote verschillen kenden, die tijd begon met de woorden “Glasnost” en “Perestrojka”(vrij vertaald Openheid en Verandering) en de val van de Berlijnse muur. Een tijd die zelfs door politiek filosoof Francis Fukuyama werd betiteld als Het einde van de geschiedenis en de laatste mens .


Echter, niemand had kunnen voorspellen dat sommigen die zich moslims noemden een aanslag zouden plegen op de Amerikaanse trots. Op slag was de scherpheid tussen links en rechts terug, beide stromingen hadden een mening en ook de cartoonisten gingen daarin mee. Ze wilden antwoord geven op de verschrikking en tekende het zich van zich af.

“Mohammed was de terrorist, met een handgranaat in zijn tulband.” De liberale Jyllands-Posten publiceerde die prent. Rechts claimde de vrijheid van meningsuiting. Er moest hard opgetreden worden, want was het niet links die moslims hadden getolereerd. Net of moslims en links het eens waren met deze verschrikking! Waren al die slachtoffers rechtsgezind?


Afgelopen vrijdag 30 september 2011 zat Hero Brinkman bij Pauw en Witteman op de poef, terwijl ik dit artikel aan het schrijven was. Hero werd gevraagd wat hij vond van de cartoon van Adriaan Soeterbroek, waarop Wilders is afgebeeld met een schaar in zijn borst die onlangs gepubliceerd werd door Joop.nl. Hero veroordeelde het met verafschuwing. Het kon niet het mocht, het mocht niet! Het  kon tot geweld aanzetten. Gelijk werd een vergelijking gemaakt met een  verschrikking! Mohammed B. werd erbij gesleept met huid en haar. Niet door Hero Brinkman, maar door Paul Witteman. Kon hij niet een andere vergelijking verzinnen? 


Wat ik wil zeggen is dat cartoonisten alleen optekenen wat er in de maatschappij leeft. Je kunt het er mee eens zijn of niet, maar zoals iedereen hebben zij ook recht om hun mening te uiten. Beelden kunnen wat hard aankomen, meer dan woorden zwart op wit.

Opvallend is dat cartoonisten goed zijn om het gevoel vast te leggen, daarom worden ze een artiest genoemd.  Wat ook voor de schilderkunst geldt: Rembrandt, Vermeer en mijn favoriet Frans Hals legden ook hun tijd vast. Cartoonisten zijn nog interessanter omdat zij dieper ingaan op het vastleggen van de tijdgeest. Ze zijn maatschappelijk geëngageerd.


Zo ook de Israëlische cartoonist, waar ik de naam niet van ken. Ik heb er een foto van gemaakt, mocht eigenlijk niet, maar dat ben je wel van mij gewend. Misschien kom ik er nog achter wie de tekenaar is van “links of rechts maakt vandaag de dag toch niets uit”: een feilloze optekening van een tijd die beschreven kan worden als de tijd tussen De Koude Oorlog en die van het Moslimterrorisme. Een soort van Interbellum.