Toen Bernhard lid werd van de NSDAP...

De toekomstige prins-gemaal was er nog net op tijd bij, want op 1 mei voerde de NSDAP een tijdelijke ledenstop in. Dat was de enige manier om de administratie weer in de hand te krijgen.

Je ziet hem overal op het internet, Bernhards lidmaatschapskaart van de NSDAP. De belangrijkste gegevens daarop zijn het lidmaatschapsnummer en de aanvangsdatum. Die zijn respectievelijk 2.583.004 en 1 mei 1933. Nazis met een laag nummer hadden zich al in een vroeg stadium bij Hitler aangesloten. Dat gold als een eervolle vermelding. Bernhard zu Lippe Biesterfeld kon daarmee niet pronken. Hij sloot zich pas aan, nadat Hitler zijn alleenheerschappij had gevestigd. Beetje laat. 

Hoe ging het ook al weer?

In januari 1933 vormde Franz von Papen, vriend van president Hindenburg en ooit prominent lid van de katholieke Zentrum partij, een coalitiekabinet van de NSDAP en de rechtse antidemocratische Duits Nationale Volkspartij. De nazi's bezaten op dat moment net geen derde van de zetels in de Rijksdag en moesten genoegen nemen met vier ministers. Wel werd Hitler benoemd tot rijkskanselier. De leider van de Duits Nationalen, de kranten- en filmmagnaat Alfred Hugenberg, dacht hem als marionet te kunnen gebruiken. Dat liep anders.

Op 27 februari 1933 stak de Nederlandse revolutionair Marinus van der Lubbe om een daad te stellen de Rijksdag in brand. Daarop gaf de oude president Hindenburg Hitler bijzondere volmachten om volk en staat te beschermen. Deze schreef voor 5 maart nieuwe verkiezingen uit terwijl de SA met veel geweld probeerde de propaganda van andere partijen te verhinderen. De NSDAP won maar kwam niet verder dan 43,9% van de stemmen. Men loste dit op door de verkiezing van de honderd communistische afgevaardigden ongeldig te verklaren maar dat was niet genoeg. Daarom diende Hitler een machtigingswet in die hem vier jaar lang de bevoegdheid gaf buiten de Rijksdag om te regeren. De twee katholieke partijen gaven hem de voor zo'n verregaand besluit noodzakelijke twee derde meerderheid. Als beloning werden ze nog in het jaar 1933 net als de andere partijen buiten de NSDAP verboden.

Ondertussen liep het storm op de administratie van de nazipartij. In een paar maanden steeg het aantal leden van ongeveer 900.000 tot meer dan twee en een half miljoen. De toekomstige prins-gemaal was er nog net op tijd bij, want op 1 mei voerde de NSDAP een tijdelijke ledenstop in. Dat was de enige manier om de administratie  weer in de hand te krijgen. Wat las Bernhard op die eerste mei van het jaar 1933 in de krant? Dankzij het Deutsches Zeitungsportal kunnen we ons daar gemakkelijk een indruk van vormen. Hitlers propagandachef, dr. Joseph Goebbels, inmiddels minister, had al een stevige greep op de media. Ze kwamen allemaal met dezelfde opening: de nationaalsocialistische 1 mei-viering in Berlijn. De Dortmunder Zeitung had bij de berichtgeving zelfs een gedicht geplaatst van een zekere Theodor Warthenau, waaruit de volgende strofe:

Ein Hitler rief Deutschland zum Leben zurück

Das durfte und sollte nicht sterben.

Auch weiter gilt dessen Gedeihen und Glück.

Sein glühendes Ringen und Werben

Fest hält er das Ruder des Reichs in der Hand

Dem Lotsen vergleichbar in wogendem Brand.

Und ob auch die Stützen erbeben

Das Vaterland muss und wird leben.

De Lippische Landeszeitung, uitgegeven in de Heimat van Bernhard kopte: "Der Ehrentag der deutschen Arbeit". De Morgenzeitung plaatste een tekening waarop een boer, een arbeider en een soort directeur elkaar de hand gaven.

Daarmee is de sfeer wel getekend.

Bernhard kon met zijn lidmaatschap dus weinig eer inleggen. Eerder mag de vraag gesteld worden waarom hij zich zo laat bij de partij aansloot. Dat heeft te maken met zijn afkomst. De oom van Bernhard zu Lippe Biesterfeld was de laatste vorst van Lippe, dat in 1918 bij de revolutie was omgevormd tot een Freistaat, onderdeel van de republiek van Weimar. Hij behoorde dus tot de hoge adel. In Duitsland betekende een dergelijke afkomst over het algemeen dat je een uitermate conservatieve inborst had met een hoop noblesse oblige erin maar ook een groot gevoel van meerderwaardigheid. Het heil van het Duitse vaderland lag in handen van jou en je standgenoten. De mooiste loopbaan was er een in het leger maar ook de rechterlijke macht of hoge bestuurlijke functies lagen in het verschiet. Aan de min of meer verantwoordelijke levensfase ging een wilde periode vooraf aan de universiteit waar men zich bij een exclusieve Verbindung, een studentencorps, aansloot, zoals het Berlijnse Borussia. Het behoorde tot de goede toon dat men minstens eenmaal ruzie met een studiegenoot beslechtte door middel van een duel op de sabel. Het gevecht eindigde als de tegenstanders elkaar een snee op het gezicht hadden bezorgd. Die werd dan door de dokter uiteraard zonder verdoving dichtgenaaid en vormde een permanent ereteken op de wang, de Schmiss. Bernhard heeft het nooit zover laten komen. Hij kon niet bogen op een Schmiss.

Jonge gasten van hoge afkomst zoals Bernhard liepen in de republiek van Weimar een beetje verloren rond. De adel was afgeschaft en hun titels hadden alleen nog maar informele betekenis. Ze waren te jong om krijgsroem te hebben vergaard op de slagvelden van de Eerste Wereldoorlog. De democratie verafschuwden zij. Over het algemeen vonden zij Hitler en zijn beweging te vulgair al waren de bedoelingen wellicht niet verkeerd. Over het algemeen behoorden nazi's tot  kringen waarmee men zich niet encanailleerde. Daar kwam verandering in naarmate de NSDAP meer aanhang verwierf. Zo kon Bernhard ertoe komen banden aan te gaan met de SA en de veel meer exclusieve SS, die in zijn oorsprong moest dienen als een soort lijfwacht voor Hitler. Het is tekenend voor de aristocratische mentaliteit van Bernhard dat hij zo lang wachtte voor hij zich bij de partij aansloot. 

Overigens was de stemming aan de universiteiten in de dagen van Weimar zeer rechts. De Verbindungen gaven de toon aan. Op gewone mensen werd met dedain neergekeken. De beruchte boekverbrandingen van 8 april 1933 waren niet eens een initiatief van Hitler of Goebbels. Die kwamen voort uit een actie van de landelijke Duitse studentenbond.

Goebbels benadrukte steeds, dat de Duitsers in een grote tijd leefden. Dat zal Bernhard ongetwijfeld van hem hebben aangenomen. En in deze context werd hij dan toch maar lid van de partij. Wie weet waren de tijden van een al te scherpe scheiding tussen het gewone volk en de aristocratie wel voorbij. Onder het motto: alles en iedereen voor het Duitse vaderland.

Maar erg diep zaten zulke denkbeelden natuurlijk niet bij een feestnummer als Bernhard zu Lippe Biesterfeld, prins zonder land en zonder geld die toch zijn stand moest zien op te houden.

Tot zover de context van wat nu al in ons goede vaderland de beruchtste lidmaatschapskaart aller tijden is.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: terugkeer van de confessionele politiek?