Tijd voor een ethisch debat over de veehouderij

Door Marjolein de Rooij en Kitty de Vries

Nu het debat over ethiek bij dierproeven op gang komt, lijkt het ons belangrijk deze discussie breder te trekken en ook een discussie te voeren over veehouderij, in het bijzonder de fokkerij. Hier zijn de afgelopen decennia zonder wettelijke kaders fokprogramma’s ontwikkeld die dieren steeds verder aanpassen aan de wensen van de mens, zonder rekening te houden met hun welzijn en intrinsieke waarde. De belangen van de dieren zelf tellen nauwelijks mee. Daarom hebben dieren niet alleen bescherming nodig tegen de fysieke en genetische aanpassingen die hen worden opgelegd, maar hebben ze vooral ook een eigen vertegenwoordiging nodig om hun belangen te waarborgen. Door een ethisch debat te gaan voeren, waarin dieren zelf een stem hebben, kunnen keuzes gemaakt worden die recht doen aan hun wezen. 

Fokkerij en ethiek
Ethiek draait om vragen over wat rechtvaardig en juist is. De huidige fokkerij plaatst ons op het snijvlak van praktische en morele keuzes. Hoe ver mogen we gaan in het aanpassen van dieren aan onze wensen? Wanneer wordt innovatie exploitatie? En wie bepaalt de grenzen? Ethiek fungeert hier als kompas. Het dwingt ons stil te staan bij de gevolgen van ons handelen en verantwoordelijkheid te nemen voor de meest kwetsbaren: de dieren. 

Praktijken die grenzen overschrijden
Dieren zijn geen productiemiddelen, maar worden wel zo behandeld. Vleesrunderen, in de volksmond dikbillen genoemd, zijn doorgefokt op extreme spiergroei. Natuurlijke geboortes zijn hierdoor in 90% van de gevallen niet mogelijk. Een keizersnede ondergaan is elke keer weer een aanslag op haar welzijn. Bij varkens is de situatie niet beter: zeugen worden zo gefokt dat ze meer biggen krijgen dan ze tepels hebben, wat heeft geleid tot fysieke aanpassingen via fokprogramma’s, waardoor de zeugen langer en zwaarder worden en meer tepels hebben. Ook de melkkoe ontkomt er niet aan. Het idee van een ‘emissiearme koe’ – een dier dat minder methaan produceert door genetische manipulatie – klinkt misschien milieuvriendelijk, maar wie waarborgt dat deze aanpassingen geen gevolgen hebben voor haar gezondheid en welzijn?

Deze voorbeelden laten zien hoe ver grenzen overschreden worden. Het behandelen van dieren als objecten die naar believen aangepast kunnen worden, moet stoppen. Een fundamenteel ethisch debat is nodig, waarin de belangen van dieren centraal staan.

Een stem voor dieren: formele vertegenwoordiging
Want het grote gemis is een directe vertegenwoordiging van de dieren zelf. Bij elke beleidsbeslissing die dieren raakt zou een onafhankelijke partij betrokken moeten worden die uitsluitend hun integriteit, hun welzijn én hun rechten verdedigt. Deze vertegenwoordiger mag geen economische of politieke belangen nastreven, maar moet zich volledig richten op de intrinsieke waarde en de belangen van dieren. Deze vertegenwoordiger moet bovendien luisteren naar dieren en hen observeren om zo te achterhalen wat zij zelf willen .

Zonder een formele stem bestaat het risico dat dieren louter worden gezien als productiemiddelen. Economische belangen wegen daardoor altijd zwaarder dan ethische waarden als dierenwelzijn. Een onafhankelijke vertegenwoordiger kan dit machtsverschil corrigeren en ervoor zorgen dat het welzijn van dieren serieus wordt meegewogen. Deze vertegenwoordiger moet aanwezig zijn in alle relevante fora: van werkgroepen in de landbouwsector tot wetgevende commissies. Het gaat niet alleen om het voorkomen van schadelijke praktijken, maar ook om duidelijke grenzen te stellen: welke aanpassingen zijn ethisch aanvaardbaar en waar is sprake van exploitatie, oftewel uitbuiting? 

De verantwoordelijkheid van de samenleving
De samenleving speelt een rol in het debat over het gebruik van dieren voor productie. Uit onderzoek blijkt dat steeds meer mensen veel waarde hechten aan dierenwelzijn. Echter, de meesten weten niet hoe ‘productie’-dieren worden gefokt en gehouden. Zo worden moeders van onze vleeskuikens dagelijks blootgesteld aan seksueel geweld door hanen in de fokindustrie, simpelweg om voldoende bevruchte eieren te produceren voor nieuwe generatie vleeskippen. Vaders van vleesbiggen verblijven in eenzame opsluiting, afgezonderd van soortgenoten en elke vorm van sociaal contact, totdat het tijd is voor een 'sperma winmoment'. Dit zijn geen incidenten, maar dagelijkse praktijken van een industrie die gericht is op maximale productie tegen minimale kosten. Transparantie over deze praktijken is essentieel om een brede discussie in de samenleving op gang te brengen.

Conclusie: naar een rechtvaardige veehouderij door een ethisch debat mét dieren
De veehouderij zoals we die nu kennen, heeft haar grenzen allang overschreden. Het aanpassen van dieren aan door mensen bedachte systemen is niet alleen een inbreuk op hun welzijn, maar ook op hun intrinsieke waarde als levende, voelende wezens.

Een ethisch debat waarin dieren zelf vertegenwoordigd zijn, is de eerste stap naar een veehouderij die economisch én ethisch verantwoord is. Laten we samen bouwen aan een nieuwe, respectvolle relatie met dieren. Dat is niet alleen goed voor hen, maar ook voor ons eigen morele kompas.

Marjolein de Rooij, schrijver en voorzitter Vakbond voor Dieren 
Kitty de Vries, Caring Vet