Waarheid en leugen in theater en politiek

Tien jaar geleden ging ik samen met een goede vriend naar Ciske de Rat – de musical. Op weg naar het theater spraken we over ons werk, de leuke aspecten ervan, maar ook waar we ons boos over maakten.

Ik was in die tijd politicus. Voor die tijd had ik een paar jaar op de planken gestaan als acteur. Beide beroepen worstelen met het imago van onechtheid. In het theater kun je de wereld een zuivere spiegel voorhouden, maar verander je de realiteit niet. In de politiek daarentegen kan je de wereld wél veranderen, maar moet je het zuivere ideaal vaak inruilen voor het compromis.

Uiteindelijk trok de politiek me toch het meest. Vier jaar na mijn eindexamen aan de Toneelacademie Maastricht werd ik als volksvertegenwoordiger gekozen in de Tweede Kamer. Maar mijn eigen worsteling speelde af en toe nog op. Net voor aanvang van de voorstelling verzuchtte ik tegen mijn goede vriend dat sommige collega-politici achter de schermen zo onzuiver waren dat ik me soms in een foute film waande.

Vanaf het moment dat de voorstelling begon waren al die nare gedachten weg. De muziek, de puurheid van de kinderen, de rauwe personages – het werkte betoverend. We werden zelfs tot tranen geroerd. Voor het eerst kreeg ik weer heimwee naar het toneel.

Vele jaren later besloot ik een frisse neus te halen buiten de politiek. Ik werd bestuurder van verschillende organisaties, onder andere voorzitter van het Humanistisch Verbond. En toen las ik in de krant dat Ciske de Rat werd hernomen. Ik stuurde de producent meteen een mail om te vragen of er audities gehouden zouden worden. Ik werd uitgenodigd, deed auditie en werd aangenomen. Naast bestuurder was ik opeens weer acteur!

Het was fascinerend om in zo’n grote productie te staan, maar ook ontnuchterend. Tijdens het repetitieproces werden de grappen, maar ook de momenten die bedoeld waren om te ontroeren, eindeloos gerepeteerd tot ze goed getimed waren. Dagenlang werden decorwisselingen geoefend en werden we gedrild om exact op een specifiek plakkertje op de vloer te staan zodat we in het juiste licht stonden. Het was alsof je samen met de goochelaar, voorafgaand aan de goochelshow, het konijn in de hoge hoed aan het proppen was. Ik dacht onwillekeurig wel eens terug aan mijn tijd in de politiek, waar ook niet alles is zoals het lijkt.

Toch zag ik ook een belangrijke positieve overeenkomst tussen theater en politiek. Dat merkte ik toen we na al die repetities Ciske voor publiek gingen spelen. Want toen we op het toneel voor negenhonderd paar ogen stonden, telde maar één ding: is het waar wat we staan te doen? Binnen het kader van een verzonnen werkelijkheid van pruiken, kostuums, technische hoogstandjes, bordkartonnen decors en theaterlicht, is theater de kunst om zo ‘echt’ mogelijk te zijn.

Gelukkig bleek het publiek overtuigd, en hoewel ik de grappen en de ontroerende momenten van andere acteurs door en door kende, betrapte ik mezelf in de coulissen regelmatig op een schaterlach en zelfs een traan.

Ook een politicus kan voorafgaand aan een tv-verkiezingsdebat de oneliners repeteren, maar uiteindelijk zal ook hij worden afgerekend op de waarheid. De tv-camera werkt dan als een microscoop waarbij 17 miljoen Nederlanders meekijken door het oculair. Zij voelen feilloos aan wanneer iemand niet in staat is om onder druk ’echt’ te zijn.

En verdomd, ik stelde vast dat de collega’s om wie ik me tien jaar eerder zo boos maakte, bijna allemaal door de mand waren gevallen. Vroeg of laat wordt onwaarachtigheid ontmaskerd, zowel in het theater als in de politiek. Het oog van het publiek is genadeloos. En dat is maar goed ook.