The Voice of Darwin: de biologie achter jacht op seks

De chemistry tussen vrouwen en mannen op het gebied van seksualiteit is de afgelopen week in de aandacht geweest. Misschien kan ik er nog een kleinigheid aan toevoegen.

Er zijn twee belangrijke drijfveren voor levende wezens. De eerste betreft het dagelijks voedsel. De tweede gaat om voortplanting: de noodzaak om uitsterven te voorkomen en dus nieuwe generaties te produceren. De man is voortdurend op zoek naar mogelijkheden om zijn sperma ergens te deponeren en de vrouw is steeds aan het kijken welke man haar vruchtbaar zaad kan leveren.

Zou seks niet prettig zijn om te doen, dan zou geen mens erover denken om alle moeite te nemen om een partner te vinden en daar zo snel mogelijk mee in bed te geraken. Het kost namelijk een hoop inspanning, tijd en geld voor het zover is. Gelukkig beseffen we dat meestal niet en wordt alles zonder dat we het altijd doorhebben automatisch geregeld.

We denken dat we kiezen, maar we worden door onze natuur gestuurd tot seksueel gedrag. Juist in het unieke van de partnerkeuze, bij het verliefd worden op die ene bijzondere mens die ons aanvult, is het voor velen onvoorstelbaar dat dat ook gebaseerd is op een algoritme in ons menselijk gedrag en op hormonen en de neurotransmitters van ons zenuwstelsel.

De afgelopen week stond in het teken van ontspoord seksueel gedrag en dagenlang zag ik berichten langs komen. Behalve bij de stelling ‘nee, daar zijn vrouwen niet voor verantwoordelijk’ kon ik weinig likes plaatsen. Mannen zijn verantwoordelijk voor grensoverschrijdend seksueel gedrag, maar het begint ermee onze zonen goed op te voeden. En onze dochters ook: herken de geur van wie niet deugt.

De natuur werkt als volgt: een man produceert gedurende zijn leven miljarden spermacellen. Een vrouw heeft tussen haar dertiende en vijfenvijftigste gemiddeld één eicel per maand paraat. Dat zorgt voor verschillende uitgangspunten. Er is sperma genoeg, dus kunnen mannen het zich veroorloven om er onzorgvuldig mee om te gaan.

Eicellen zijn daarentegen beperkt en dus kostbaar. Daar moet je verstandig mee omgaan. De belangen van mannen die hun spermacellen moeten verspreiden en die van vrouwen die voor hun eicel het beste sperma nodig hebben, zijn dus niet dezelfde.

De evolutie heeft gezorgd dat we snel en effectief een goede spermadonor of een goede drager van het nakomelingschap kunnen spotten. Het hoeft in principe niet al te veel denkwerk te vereisen want we varen daarbij op onze intuïtie. Snelle bevrediging is niet zo moeilijk te vinden, maar een grondige afweging van een geschikt partnerschap is er niet gemakkelijker op geworden. Er is geen tijd voor het afnemen van een uitgebreide vragenlijst als je een ruimte binnenloopt en je moet snel en effectief beoordelen wie potentieel het beste sperma voor jouw eicel levert.

Onderzoek ( Archives of Sexual Behavior , maart 2009) vertelt ons dat als een jongen langer dan 8,2 seconden naar een meisje kijkt, hij zich tot haar aangetrokken voelt. Als dat niet het geval is, dan kijkt hij maar 4 seconden en gaat zijn blik weer verder. Hij is een jager en snel. Bij vrouwen maakt de blik niets uit. Naar aantrekkelijke mensen kijken ze even lang als naar mensen die hen niet aantrekken.

Onderzoek door medewerkers van de Vrije Universiteit in Amsterdam (juli 2010) laat zien dat als mannen een mooie vrouw ontmoeten, zijn hersenen automatisch actief worden. Dat kon zichtbaar worden gemaakt met behulp van een eeg-machine die activiteit in de hersenen registreert. Bij een ander onderzoek moesten vrouwen door op een knop te drukken aangeven als ze het gevoel hadden dat de blik van een man, – een uiting van zijn interesse – op een foto die zo gemanipuleerd was dat de man mannelijker leek, op hen gericht was en ze bleken daar zeer bedreven in. ( Psychological Science , juli 2010).

Uit onderzoek blijkt dat vrouwen met lippenstift een interessantere eerste indruk maken op mannen dan vrouwen zonder. Lippenstift maakt de lippen wat voller en laat een glimlach beter tot zijn recht komen. Symmetrie van het gezicht is van groot belang, want asymmetrie betekent mogelijk minder gezondheid en daar selecteert de vrouw op, zonder dat ze het doorheeft.

Mannen zagen voor een onderzoek de foto’s van de achterzijde van vrouwen en het beloningscentrum in de hersenen werd actiever bij het zien van een zandloperfiguur en er blijkt zelfs een exacte verhouding te zijn die het meest aantrekkelijk wordt gevonden. Dat beloningscentrum is overigens hetzelfde centrum dat de neurotransmitter dopamine produceert bij voor de mens gunstig gedrag en voor een gevoel van beloning zorgt. Dopamine is niet voor niets in verband gebracht met verslaving aan alcohol of drugs, maar ook met gokverslaving en seksverslaving. Interessant genoeg geldt die voorkeur voor mannen in de hele wereld, van Kameroen tot Engeland, van Duitsland tot China.

Na deze quickscan om vast te stellen wie een geschikte partner is, moet er natuurlijk ook wel iets gebeuren. Er moet toenadering worden gezocht. Ook dat wordt door ons zenuwstelsel in gang gezet. De aanwezigheid van een aantrekkelijke vrouw zorgt voor meer cortisol, oftewel het stresshormoon. Als mannen vijf minuten lang zitten te puzzelen in aanwezigheid van twee onbekenden, een man en een mooie vrouw, en een van de twee vertrekt, dan zal de hoeveelheid cortisol bij de puzzelende man ineens omhoog vliegen zodra de andere man de ruimte verlaat en de eerste met de vrouw alleen zit. Dat gebeurt niet als de vrouw vertrekt. De hersenen gaan in die omstandigheden anders werken.

Als mannen naar langsflitsende foto’s van huishoudelijke artikelen, maar ook van luxe horloges, Maserati’s en andere luxe goederen kijken en de onderzoekster draagt nette jeans of een trainingspak, dan onthouden ze vooral de huishoudelijke artikelen. Maar als de assistente een minirok aan heeft, dan kunnen ze achteraf vooral de luxe artikelen opnoemen ( Journal of Experimental Social Psychology , oktober 2010). De man wordt blijkbaar avontuurlijk en een beetje competitief. Of juist een cliché.

Een blik en een wakker geschud zenuwstelsel zijn echter nog steeds onvoldoende. Er is meer nodig, want hij moet wel in beweging komen. Wat kan de vrouw doen om de man in beweging te krijgen? Mensen gaan ervan uit dat daar maar weinig voor nodig is. Het lijkt erop dat mannen altijd wel willen. Toch dringen mannen ook weer niet zo hevig aan, omdat ze een groot ego hebben en niet graag een blauwtje willen lopen. Daarom is een signaal voordat ze ‘erop afgaan’ erg gewenst.

Uit een onderzoek gepubliceerd in Perceptual and Motor Skills (december 1985) blijkt dat van alle signalen die vrouwen afgeven om hun interesse aan passerende mannen duidelijk te maken de glimlach het beste is. Hoewel mannen menen jagertjes te zijn, hun mannetje denken te staan en op vrijerspad een hoge dunk van zichzelf hebben, is er heel wat aanmoediging nodig voor ze doorhebben dat ze een kans maken, en dan moet dat nog het liefst op verschillende manieren gebeuren en vaker dan je zou vermoeden. Een paar keer aankijken is onvoldoende. Succes werd in het onderzoek vastgesteld als een toenaderingspoging door de man zich binnen tien minuten voltrok. Oogcontact alleen heeft een succespercentage van 20 procent. Voor echt resultaat moet het aankijken vergezeld gaan van een glimlach, want dan gaat de kans dat hij op haar afstapt naar 60 procent.

Aantrekkelijkheid is niet los te zien van geur, en ook dat blijkt weer verklaarbaar vanuit het perspectief van gezondheid. De geurstoffen waarom het gaat, worden ‘feromonen’ genoemd. Bij dieren zijn deze hormoonachtige stoffen al lange tijd bekend.

Aantrekkelijkheid van de geur van de potentiële partner blijkt wederzijds. Zo blijken mannen vooral op de geur van vrouwen die ovuleren te vallen en die dus op dat moment maximaal vruchtbaar zijn. Mannen werden T-shirts voorgehouden die in drie nachten van de vrouwelijke cyclus waren gedragen. Welke vonden ze het prettigst ruiken? Het blijkt dat mannen het T-shirt dat tijdens de ovulatie gedragen werd het meest waardeerden, meer dan het shirt dat tijdens de menstruatie werd gedragen en ook meer dan een schoon T-shirt uit de kast. Dat komt overeen met de bevindingen van psycholoog Geoffrey Miller van de University of New Mexico. Hij onderzocht hoeveel fooi mannen aan lapdancers geven in de verschillende fasen van de maand ( Evolution and Human Behavior , november 2007). Tijdens hun menstruatie verdienen lapdancers gemiddeld 24 euro per uur aan fooien en als ze niet menstrueren gemiddeld 35,25 euro. Als ze echter ovuleren en zo vruchtbaar zijn als maar kan, stijgt de fooi naar gemiddeld 49,50 euro per uur. Ook de foto’s van vrouwen die tijdens de vruchtbare periode genomen werden vinden mannen aantrekkelijker.

Andersom blijkt dat mannelijk zweet ook aantrekkelijk is voor vrouwen, vooral als er veel androstadienon – een afbraakproduct van testosteron – in zit. Als vrouwen tijdens een afspraakje dat androstadienon onder de neus kregen, bleken ze na afloop de mannen aantrekkelijk te hebben gevonden. Vooral jonge vruchtbare vrouwen vinden dat.

Ook de stem bepaalt mee of mensen iemand aantrekkelijk vinden. Een lage stem bij mannen is zeer in trek bij vrouwen, want dat maakt ‘mannelijk’ en een man met een diepe stem zal het nageslacht goed weten te beschermen. Uit onderzoek blijkt ook dat vrouwen worden aangetrokken door mannen die rood dragen ( Journal of Experimental Psychology , augustus 2010). De kleur rood wordt met macht geassocieerd en ook bavianen en mandrilapen hebben iets met rood. Ze showen hun enorm rood achterwerk om een partner te lokken. Dat vrouwen op de kleur rood vallen, werd aangetoond in een onderzoek waarin dezelfde mannen zowel in rood als in een andere kleur kleding langskwamen. In de rode varianten werden ze gemiddeld aantrekkelijker gevonden. Deze voorkeur gold voor vrouwen in Engeland, de Verenigde Staten, Duitsland en China.

De verliefde man probeert op allerlei manieren de vrouw van zijn keuze te imponeren. De waarde van de cadeaus die hij haar schenkt is belangrijk, zodat ze begrijpt dat hij haar financieel kan onderhouden. Hij voert het hoogste woord, zodat de vrouw ziet dat hij een plaats boven in de maatschappelijke hiërarchie inneemt.

Als de vlam in de pan slaat en de vonken vliegen ervan af, dan spreken we van liefde en soms zelfs van ‘echte liefde’, alsof we willen benadrukken dat dit het beste is wat je je voor kunt stellen. De ander is maar steeds in je gedachten en je wilt alles over hem of haar weten. Je wilt ook alles aan de ander vertellen en je raakt van slag door zijn of haar aanraking. Het liefst zou je steeds in zijn of haar nabijheid zijn en je zoekt voortdurend naar signalen van waardering.

Ons bloed zit op dat moment vol nerve growth factor (ngf), een stof die zorgt voor de groei van zenuwweefsel. Bij verliefde mensen blijkt er een dubbele hoeveelheid ngf in het bloed te zitten. Na ongeveer een jaar zit er weer evenveel ngf in het bloed als bij mensen die niet verliefd zijn of bij mensen die al heel lang bij elkaar wonen. Het is niet zo duidelijk of ngf zorgt voor de band die tussen verliefde mensen ontstaat. Als het een rol speelt, dan is het waarschijnlijk vooral bij de reorganisatie van de hersenen, zodat als het jaar voorbij is het zenuwstelsel meer op iemand anders gericht is dan op jezelf.

De dopamine giert ook door je hoofd als je verliefd bent; vasopressine, oxytocine en adrenaline komen erbij. Het is een natural high en verslavend en dat zorgt voor een volledige herorganisatie van je zenuwstelsel ( Journal of Sexual Medicine , november 2010). De liefde activeert verschillende delen van de hersenen, waaronder het vermogen tot verbeelding en het denken in metaforen. Onderzoek laat zien dat we op slag een ander worden.

Onderzoek laat ook zien dat verliefdheid hetzelfde effect heeft als gebruik van cocaïne of het eten van veel chocolade. Verliefde mensen kunnen daarom ook aan niets anders meer denken dan aan die ander. Verantwoordelijk voor deze gevoelens is onder andere het hormoon oxytocine, ook wel knuffelhormoon genoemd. Dat hormoon verandert het verhaal van onze gevoelens. Er bestaat geen betere methode om over een oude liefde heen te komen dan een nieuwe verliefdheid. Het hormoon komt ook vrij gedurende seksuele gemeenschap en tijdens de zwangerschap.

Dit is een kort overzicht van wat er bij seksuele toenadering of afwijzing bij mannen en vrouwen in hun hoofd gebeurt, een algoritme dat vanzelf verloopt maar dat we ervaren als eigen keuzes. Al eeuwenlang gaat het zo, maar wat veranderd is, dat is de omgeving waarin het gebeurt. En onze omgeving is de laatste vijfentwintig jaar sterk geërotiseerd en de beelden, logo’s en producten daarvan geglobaliseerd. De muziek van nu heeft liedjes zoals ‘Een beetje is iedereen wel eens dat weet je’ verdreven. Daar win je geen songfestival mee. De vrijheid van internetclips heeft voor interesse naar alle aspecten van seks gezorgd en die is voor iedereen toegankelijk, ook al ben je een jongetje van tien. De vanzelfsprekendheid dat seksualiteit een vrije keus is, maar dat die vrije keuze repercussies heeft voor anderen, is ongemakkelijk.

Natuurlijk hoeven vrouwen de grenzen van de metoo-pandemie niet te bewaken. Dat moeten we met zijn allen doen. En natuurlijk moeten er in elk bedrijf regels komen die voor veilig contact tussen verschillende genders zorgen, maar dan moeten we met zijn allen wel goed opgevoed worden in seks anno 2022 en dat kan niet met porno of de soft porn die in de commercials van allerlei producten wordt ingezet voor de verkoop van bijna alles.

Uit onderzoek blijkt dat mannen die niet zo aantrekkelijk zijn vaak minder gevoelig zijn voor de signalen van vrouwen dat ze het contact niet gewenst vinden en dat hoe vaker ze afgewezen worden des te hardnekkiger en vol zelfvertrouwen ze zich laten gelden. Blind zijn ze. De onderzoekers veronderstellen dat het een mechanisme van de evolutie is om nog meer spermacellen te verspreiden, maar genoeg is genoeg. Ik ben bang dat blindheid voor de grenzen die vrouwen proberen aan te geven bij veel meer mannen voorkomt. Ze moeten nodig leren dat nee echt nee is.