The great communicator zonder echte boodschap

Een gemiste kans.

De onverwachte afscheidstoespraak van Mark Rutte vanuit het Torentje stond symbool voor hoe wij als land deze premier de afgelopen veertien jaar hebben leren kennen. Iemand die makkelijk en overtuigend communiceert maar niet over vergezichten of wenkende perspectieven.

Het claimen van een persoonlijke afscheidstoespraak live vanuit het Torentje is niet iets dat bij Mark Rutte past. Gedurende zijn premierschap maakte hij zijn functie en zichzelf juist het liefst zo klein mogelijk: het was gewoon een baan. Geen groot ego, alles in dienst van het doel om de boel zoveel mogelijk bij elkaar te houden en door te kunnen. Waarbij de politieke richting van ondergeschikt belang was. Lenig en vooral verbindend. Vandaar dat mijn verwachtingen hoog gespannen waren bij deze afscheidstoespraak. Uniek in de Nederlandse geschiedenis en uniek voor Rutte. Zonder een directe aanleiding zichzelf zo nadrukkelijk op de voorgrond plaatsen. Kennelijk wilde hij ons tijdens zijn laatste dag in functie nog een boodschap meegeven.

Maar verder dan “Europa is belangrijk” en “let een beetje op elkaar” kwam het niet echt. Ook al werden deze punten wel, zoals we van Rutte gewend zijn, overtuigend gebracht. Hier zat vooral een premier die vertelde en liet zien dat het hem ontzettend moeilijk valt om afscheid te nemen van de functie die hij 14 jaar lang met ziel en zaligheid met verve heeft vervuld. Het was vooral een terugblik op wat die jaren voor hem zo bijzonder hebben gemaakt. De mooie en moeilijke momenten. Het leek op te bouwen naar iets. Maar dat iets was uiteindelijk een ‘dankjewel dat ik dit voor jullie heb mogen doen’. Een gemiste kans.

Door de jaren heen heb ik Mark Rutte vaak mogen analyseren in de media. Bij verkiezingsdebatten, tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen en bij spannende politieke debatten zoals het befaamde ‘1 aprildebat’.  Ik ben altijd diep onder de indruk geweest van zijn retorische vaardigheid. Door de jaren heen zag ik alleen af en toe Lodewijk Asscher, en heel soms Esther Ouwehand, door zijn verdediging heen breken. Alle anderen waren kansloos. Rutte sprak zo makkelijk en wist precies op welke momenten hij welke techniek moest inzetten. En hij genoot van het debat. Wanneer iedereen na urenlang verbaal op hem inbeuken snakte naar een dinerschorsing stond hij nog steeds fris en fruitig vragen te beantwoorden. Het was, zo erkende vriend en vijand ruimhartig, ronduit indrukwekkend.

Maar nooit zag ik Rutte een standpunt of idee verdedigen waarbij je zag en voelde dat het echt uit zijn tenen kwam. Een vurig en ongepolijst pleidooi over een onderwerp dat hem als politicus inhoudelijk definieerde. Een inzicht of onderwerp waar hij als leider voorop ging in de strijd en ons meenam richting de toekomst. Soms leek het er wel even op. Zo stond hij, zo ongeveer als enige in Den Haag, pal voor de aftrekbaarheid van de dividendbelasting. Zelfs zijn eigen partij snapte er niets van. Maar ‘hij voelde het tot in zijn vezels’. Toch liet hij dit standpunt met het grootste gemak varen toen dit politiek verstandiger was om er vervolgens nooit meer op terug te komen. Ieder ander politicus was hier waarschijnlijk niet mee weggekomen maar de verbale Houdini Rutte lukte het zonder enige moeite. En zo laveerde hij verbaal iedere keer uiterst behendig tussen de politieke klippen door. Hij verdedigde ingewikkelde besluiten succesvol maar altijd politiek-strategisch. Altijd de politiek arena inschattend en altijd in dienst van het doel om door te kunnen.

Zondag hoefde dat niet meer. Hij had een zelfgecreëerde unieke kans om een krachtig slotakkoord te geven als langstzittende Nederlandse minister-president die afscheid neemt. Toen ‘great communicator’ Ronald Reagan in januari 1989 zich in zijn farewell address voor de laatste keer vanuit het Witte Huis tot het Amerikaanse volk richtte hield hij een vurig en indrukwekkend pleidooi voor meer vaderlandsliefde. Dat was het laatste dat hij als leider zijn landgenoten wilde meegeven. Je zag en voelde dat het uit de grond van zijn hart kwam.

Ik hoopte iets dergelijks zondag ook van Mark Rutte te gaan horen. Een boodschap voor de toekomst. Een waarschuwing of een stip aan de horizon. Maar dat is niet wat we kregen. Wel kregen we een verhaal uit het hart. Van iemand die oprecht dankbaar is dat hij zo lang onze premier heeft mogen zijn. En die gelooft in teamwork. “Samen kom je verder dan alleen”. Misschien was dat wel de belangrijkste boodschap aan ons steeds verder polariserende land. Blijf elkaar opzoeken want je hebt elkaar nodig. Precies zoals hij dat veertien jaar lang dag in dag uit zelf liet zien en waar hij al zijn retorisch talent voor inzette.