Ter verdediging van Vrij Links

Vorige maand werd in De Balie het Manifest voor Vrij Links, dat kort daarvoor in De Volkskrant was verschenen, gepresenteerd. Het was een pittig debat, over een interessant manifest. Het manifest was opgesteld door schrijver Asis Aynan, actricie Femke Lagerveld, filmmaker Eddy Terstall en oud PvdA-Kamerlid Keklik Yücel. In het manifest pleitten de auteurs voor een vrij en onbelemmerd debat, een levensbeschouwelijk-neutrale staat, seculier onderwijs voor alle kinderen en een herwaardering van individuele vrijheid. Volgens hen is het ideaal van het seculiere Europa en het individu boven de groep zowel door nationalistisch, romantisch, rechts als door het links wat meegaat in de identiteitspolitiek onder druk komen te staan. De opstellers van het manifest pleiten dus voor een herwaardering van de seculiere idealen, en nemen afstand van de gedachte dat niet-Westerse Nederlanders in bescherming moeten worden genomen in het publieke debat.

Ooit waren secularisme, vrijheid en het individu de kernpunten van een deel van progressief Europa. Dus wie in linkse hoek kan nou tegen de ideeën die gepresenteerd werden in dit manifest zijn? Nou, een heleboel mensen, zo bleek. Op links buitelden de ene na de andere kritische stem over elkaar heen om dit manifest af te schieten. Het manifest was een symptoon van de neergang van links, niet de oplossing, stelde Tivadar Vervoort in de Volkskrant. Politicoloog Merijn Oudenampsen, aanwezig bij het debat, stelde het manifest gelijk aan rechtse anti-islampolitiek. Theo Brand, hoofdredacteur van het GroenLinks-tijdschrift De Linker Wang noemde Vrij Links ‘Bang Links’. De politiek historicus Ewout Klei stelde op Jalta dat Vrij Links vooral doorgeschoten secularisme was. En filosoof Mihai Martoiu Ticu schreef op Joop dat Vrij Links er beter aan zou doen om vooral tegen rechtse islamcritici te ageren.

Het debat dat ontstond naar aanleiding van het manifest werd nog het best geduid in Vrij Nederland. Volgens Thijs Broer toonden de reacties aan in wat voor hopeloze stammenstrijd we in Nederland met elkaar verwikkeld zijn, waardoor de progressieve stroming steeds verder uiteenvalt. In plaats van vooral de (re)ageren adviseert hij critici van het manifest om eerst eens te gaan luisteren.

En hij heeft hiermee een punt. De reacties op links aan het adres van Vrij Links laten maar weer eens zien hoe sterk het narcisme van het kleine verschil aanwezig is op links. Men is vooral bezig elkaar de tent uit te vechten, in plaats van dat men de moeite neemt om naar elkaar te luisteren en de dialoog aan te gaan. Want zeggen de iniatiefnemers van Vrij Links nou echt zulke gekke dingen? Wat is er mis met het herwaarderen van het secularisme, waarbinnen alle religies en levensbeschouwingen gelijk behandeld worden en de staat neutraal blijft? Wat is er op tegen op de mens in de eerste plaats als individu te zien, en het individu boven de groep te plaatsen? En waarom zou je tegen een vrij en open debat wat vrij is van het racisme van de lage verwachting, en waarbinnen ruimbaan wordt gegeven aan een vrije strijd van ideeën zijn?

Als deze punten waren ooit kernpunten van een deel van de progressieve beweging, en ze zouden dat anno 2018 nog steeds moeten zijn. De noodzaak en actualiteit ervan is zeker niet verdwenen. Het manifest van Vrij Links vormt daarom een belangrijke toevoeging aan het politieke denken op links. Onder andere de PvdA gaf al aan zeker interesse te hebben in het manifest, en ook vanuit de kant van GroenLinks kwamen er positieve reacties. Hopelijk zullen deze twee partijen ook daadwerkelijk kiezen voor de vrijzinnige, individualistische geest die het manifest van Vrij Links ademt.

Want dat is waar het nu om gaat: gaat links de komende jaren op de collectivistische, regressieve, tour, waarbij het zich schuldig maakt aan wat de Britse liberaal-islamitische denker Maajid Nawaz the racism of low expectations noemt? Of kiest het er in plaats daarvan voor een Vrij Links? Voor de toekomst van links én van onze samenleving mogen we op het laatste hopen, maar gezien het heftige debat op links is duidelijk dat die strijd zeker nog niet is gestreden.