Tegenstelling stad-platteland achterhaald en gevaarlijk

Waarop berust toch dat waanidee van de onoverbrugbare tegenstelling tussen stad en platteland? Natuurlijk maakt het een verschil of je in Rotterdam of Bedum woont, maar gaat het nu werkelijk om parallelle werelden?

‘Weg met Den Haag!’ Een populaire leus bij boze boeren. Hun leiders beseffen echter dat het in de toekomst ook om de provincies en gemeenten gaat. Nu al verschijnen de trekkers te pas en te onpas bij provinciehuizen en gemeentehuizen. Bovendien heeft ‘Den Haag’ wel degelijk ‘oog’ voor de boeren. Zie de slappe knieën van veel VVD’ers, CDA’ers en CU’ers bij hun eigen kabinetsplannen. Evenals de nadrukkelijke aanwezigheid van rechtspopulisten bij de boerenprotesten. Niet verrassend, want er zitten namelijk ook boze boeren in hun partijen. Jan Cees Vogelaar stond op de lijst voor Forum voor Democratie en is nu actief bij JA21. 

Zoiets geschiedde twintig jaar geleden ook bij de Lijst Pim Fortuyn. 

Neem Windeld van den Brink, de reformatorische eigenaar van een viertal boerenbedrijven en voorzitter van de Nederlandse Vakbond Varkenshouders, voorts een blokkeerboer die in 1999 het mestbeleid van minister Brinkhorst gelijkstelde aan een ‘etnische zuivering’ en zijn bond langs snelwegen honderden borden met ‘Brinkhorst killer 10.000 boerengezinnen’ liet plaatsen. Deze boze boer kwam in 2002 in de kamer voor de LPF. 

De protesten van de reformatorische boeren in 1999 hesen de oude mythe van de boer die we kenden uit de streekromans en de spin-offs daarvan in film en tv in een nieuw jasje. De mythe van vroeger: de vrome landman, eerlijk als goud, onbedorven door de verleidingen van de stad, gezegend met een sterk arbeidsethos en een drang tot spaarzaamheid, verbonden met de bodem en trouw aan het gezag. Maar volgens de reformatorische boeren in 1999 was het gezag in Den Haag Gode onwelgevallig.

Een seculiere variant van de vernieuwde mythe werd daarvoor al jarenlang verspreid door de interessante Achterhoekse rockgroep Normaal. Leider Bennie Jolink, opgeleid als beeldend kunstenaar in Enschede, aardde niet in Amsterdam, keerde terug naar het Oosten en vond ‘de boer’ helemaal opnieuw uit. De crossmotor. Høken in een tent. Biergooien. En vooral: weg met de stad! Ook buiten de Achterhoek werd Jolinks ‘gerestylede boer’ omhelst.

De meest recente versie kennen we uit het zeer populaire tv-programma Boer zoekt vrouw. Ondanks het feit dat het programma door KRO/NCRV wordt uitgezonden lijken vroomheid en onbedorvenheid, evenals gezagsgetrouwheid, in het vernieuwingsproces flink op de achtergrond geraakt, maar de rest van de mythe staat als een huis. Want in Boer zoekt vrouw zie je vooral varianten van de Normaal-boeren. Nooit een multimiljonair met zes bedrijven in binnen- en buitenland, die zelf in een dure villawijk woont – soms zelfs in het buitenland - en de knoppen in zijn megastallen laat bedienen door onderbetaalde arbeidsmigranten. 

Ook de boer op zijn superdure, glanzende trekker ontbreekt, die weliswaar het megabedrijf van zijn vader – en die van diens vader en die van diens vader tot in het negende geslacht – heeft overgenomen, maar in Business Economics is afgestudeerd aan de Wageningen University.

Bij de grappige Jolink houdt de tegenstelling tussen stad en platteland iets van ironische Spielerei. Zo had Normaalals mascotte de ‘boer Hendrik Haverkamp’, uiteraard een knipoog naar de bekende zeventiende-eeuwse Kampense winterschilder Hendrick – neen, geen Hinderk - Avercamp.

In de tijd van Hendrick Avercamp was de Nederlandse republiek inderdaad één groot platteland, met verspreid daarover wat steden, meestal gelegen aan rivieren.  De afstanden tussen die steden waren groot en de wegen slecht, waardoor een deel van het vervoer per water moest. Wie geen handelaar was, reisde alleen in uiterste noodzaak. De communicatie per post verliep navenant traag. Met de semafoor ging het aan het eind van de achttiende eeuw wat sneller en via de elektrische telegraaf kwam honderd jaar later de telefoon. 

Intussen werden er spoorwegen en kanalen aangelegd en de eerste autosnelweg – tussen Voorburg en Zoetermeer – werd in 1937 in gebruik genomen. De communicatie werd nog meer verbeterd door de radio: in 1919 kwam de eerste omroepzender ter wereld in de lucht in Den Haag. In 1951 begonnen de omroepverenigingen met uitzendingen voor televisie. 

Het platteland werd dus niet alleen steeds beter bereikbaar, maar nam zelf ook deel aan de beschikbare communicatiemiddelen, wat met het internet uiteindelijk leidde tot een global village. Denk aan de supersnelle, onderlinge WhatsApp-communicatie van de boze boeren, deze dagen.

Stedelingen zouden volkomen vervreemd zijn van het boerenleven, stellen grote denkers als Louise Fresco en Martin Heidegger. Hoeveel stedelingen zijn er echter niet opgegroeid op een boerderij of tuinderij, hebben boeren in de familie-, vrienden- en kennissenkring? Zoals de jaargenoot in Business Economics die de stee van zijn vader heeft overgenomen.  Regionale politiebaas Gery Veldhuis: ‘Van de 4.000 politiemensen in Noord-Nederland komen er velen uit de boerenstand.’

Onoverbrugbare cultuurverschillen? Veel akelige verschijnselen die het platteland teisteren – BBQ, vuurwerk, e-bikes, scooters, motoren (andere dan cross-) en pick-up trucks – domineren ook de stad. Al lang geleden werd in Amsterdam de term ‘PC Hooft tractor’ gemunt voor de terreinwagens waarmee in de dure winkelstraat door de vrouwen van BN’ers werd geshopt. Omgekeerd is een fors deel van het uitgaanspubliek in de binnensteden afkomstig van het platteland. Weg naar de stad! 

Ook qua kleding onderscheidt het plattelandspubliek zich niet meer van de stedeling. Die oude klederdrachten dienen nog alleen maar als toeristische attracties. Last but not least, het opleidingsniveau van de plattelander onderscheidt zich tegenwoordig niet wezenlijk van dat van de gemiddelde stedeling. Zie de boer die in Business Economics is afgestudeerd aan de Wageningen University. 

De stedelijke samenleving is namelijk verre van homogeen. Nogal gesegregeerd, zoals demografen en sociologen telkens in hun onderzoeken benadrukken. In sommige delen van een stad als Amsterdam bijvoorbeeld bestaat zelfs een ware dorpscultuur die verwant is aan die uit het land van herkomst van de bewoners. Klederdrachten incluis.

Demografische ontwikkelingen in de steden zien we ook op het platteland terug. Het krimpende maatschappelijk middenveld met al die verenigingen en activiteiten dat steeds minder gedragen wordt gedragen door kerk en boeren. Boerenvertegenwoordigers geven de schuld daarvan graag aan de ‘import die niet meedoet’ en bovendien rare ideeën heeft over diervriendelijkheid en biodiversiteit. Graag zuivel, vlees en groente uit de streek haalt bij een biologische boerderijwinkel. 

Maar juist het gedijen van die boerderijwinkels laat zien dat de intensieve, op export en blinde groei gerichte grootschalige boeren een achterhoedegevecht leveren. Waarbij de tegenstelling stad-platteland als een even achterhaalde als gevaarlijke ideologie wordt gehanteerd. 

cc-foto: Kees Torn