Te veel managers, te weinig verbeeldingskracht: het probleem van de Nederlandse arbeidsmarkt

Ouders vertellen hun kinderen tegenwoordig vooral dat ze iets moeten doen waar ze gelukkig van worden. Dat geluk moet echter wel op hbo- of wo-niveau zijn.

Stel je voor: een Nederland zonder managers. Het blijkt knap lastig om ons dat voor te stellen, zo bleek toen ik onlangs een halfvolle collegezaal uitdaagde om dat te doen. In de jaren ’70 ontstonden managers toen de sociale middenklasse steeds vaker ging studeren en uitzicht wilde hebben op een baan die bij hun ‘niveau’ zou passen. Het gevolg is dat vrijwel ieder bedrijf tegenwoordig een complexer functiehuis heeft en meer bureaucratie heeft omarmd.

Tegelijkertijd streven werknemers steeds meer naar zinvol werk en willen ze zogenaamde bullshit jobs vermijden. Dit zijn volgens de Amerikaanse antropoloog David Graeber banen waarbij werknemers zelf vinden dat het werk onnodig en nutteloos is, maar de functie wel als belangrijk wordt voorgesteld. Werknemers lijken echter ook vrede te hebben met het feit dat een nieuwe functie (of zelfs bedrijfslaag) speciaal voor hen wordt gecreëerd, omdat dit hen binnen het bedrijf mogelijkheden biedt om te groeien. Denk hierbij aan mogelijke functies als supervisor, senior manager, director, senior director, vicepresident of zelfs senior vicepresident. Consequentie: managers voor managers. Functieomschrijving: toezicht houden en werk doorschuiven.

Een wereld met managers is niet alleen normaal vandaag, het is vooral ook lastiger geworden om in alternatieve bedrijfsstructuren te denken, zowel voor werkgevers als werknemers. Mijn studenten zien het als vanzelfsprekend om na hun afstuderen te groeien naar een managementfunctie, of om een eigen onderneming te starten waar ze hun eigen baas (lees manager) kunnen zijn. Dat is immers hun doel: ‘hogerop klimmen’ om uiteindelijk een stevig salaris te verdienen in een functie waarin je meer moet denken dan doen.

Begrijp me niet verkeerd, er zijn ongetwijfeld genoeg managers die gelukkig zijn in de baan die ze hebben, en zo vast ook werknemers die blij zijn met hun manager. Maar impliceert de functie van manager niet al direct wantrouwen richting werknemers? Het idee is dat er iemand is die toezicht houdt op het werk van mensen die mogelijk verzuimen. Als we meer vertrouwen zouden hebben in dat werknemers hun werk verrichten, is de functie van manager onnodig.

Tegelijkertijd merk ik onder mijn studenten een groeiende drang om ‘impact’ te maken. Mijn collegezaal was het er dan ook over eens dat managers dat maar weinig doen. We zouden ons meer moeten bekommeren om de wereld die in brand staat; als we met zijn allen op de Titanic zitten, moeten we ons niet blijven bekommeren om de tafelschikking. Impact maken betekent voor veel studenten bijdragen aan een leefbaardere en eerlijkere wereld. Managers lijken daar als werkdoorgevers maar weinig aan toe te voegen.

Als ik naar mijn eigen opleiding kijk, zie ik – ook al beweren we dat we echte ‘changemakers’ opleiden – dat we nog steeds in 2023 blijven opleiden tot managers, hoewel de maatschappelijke vraag uit de jaren ‘70 steeds meer lijkt af te nemen. Waarom is het zo lastig voor hbo- en wo-opleidingen om op te leiden tot daadwerkelijk ‘banen van de toekomst’?

Het probleem lijkt sterk verankerd in ons typisch Nederlands politieke en culturele denken. Ouders vertellen hun kinderen tegenwoordig vooral dat ze iets moeten doen waar ze gelukkig van worden. Dat geluk moet echter wel op hbo- of wo-niveau zijn, anders kom je in een positie terecht waar je te veel met je handen moet doen. En wordt daar nu echt iemand gelukkig van? 

Het zijn niet de studenten die anders moeten gaan nadenken over hun toekomst, het zijn juist ouders die geluk minder moeten koppelen aan een theoretische leerweg. Studenten zijn vaak degenen die daadwerkelijk intrinsiek iets willen bijdragen aan een betere wereld. Het normaliseren van managers als veranderaars draagt daar niet aan bij.

Het eerlijke verhaal is dat we momenteel niet te weinig mensen hebben voor de banen die een essentiële functie vervullen in onze samenleving. We hebben te veel mensen die een vertekend beeld hebben van de impact die ze maken in functies zoals die van manager. Het ontbreekt ons dus niet aan mankracht maar aan verbeeldingskracht. Laten we eens gaan bedenken hoe we echt impact kunnen maken door nu echt de handen uit de mouwen te steken en iets te gaan doen.

Laten we beginnen met meer verantwoordelijkheden op de werkvloer te gaan delen met elkaar. Want vraag je eens af: als we de taken van managers nou zouden onderverdelen onder de mensen die het echte handwerk doen, zou de boel dan instorten? Integendeel, we zouden ons meer verantwoordelijk voelen voor ons werk en elkaar. En is dat niet bij uitstek datgene wat ouders bedoelen met gelukkig worden in het werk dat je doet?