Tachtig jaar geleden: War of the Worlds, de oorlog die er niet was

Vandaag precies 80 jaar geleden, op 30 oktober 1938, vond de uitzending plaats van een van de beroemdste radioprogramma’s ooit: War of the Worlds. Een hoorspel van de legendarische Orson Welles in de vorm van een live-uitzending waarin werd gesuggereerd dat de Aarde werd aangevallen door Mars-bewoners. De uitzending begon met dansmuziek, zoals gebruikelijk op dat tijdstip, dan werd het programmma plots onderbroken voor ‘breaking news’. Er waren ongebruikelijke explosies waargenomen op Mars. Het muziekprogramma werd hervat om even later weer onderbroken te worden, nu met het nieuws dat er een onbekend object was geland in een akker in New Jersey. Meer nieuwsflitsen volgden, experts rukten aan en er ontstond een live-verslag van een invasie door buitenaardse wezen. Het hoorspel is gebaseerd op het boek War of the Worlds van H.G. Wells uit 1898. Radio was in die tijd voor het gros van de mensen de enige live nieuwsvoorziening.

Dat was natuurlijk wat we nu fake news zouden noemen, een nep-uitzending. Maar het echte fake news kwam pas er na. Kranten, die het medium radio als een concurrent zagen, pakten groot uit met het verhaal dat er onnodig paniek was gezaaid. Mensen zouden op massaal de vlucht zijn geslagen, sommigen hadden zelfs zelfmoord gepleegd uit angst in handen te vallen van de rede monsters. Die vrees paste goed bij de tijdgeest want het was aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog en het onheil hing in de lucht.

Het programma verwierf daarmee zijn plaats in de geschiedenis maar later onderzoek maakte duidelijk dat er nooit sprake is geweest van massale paniek. Niet alleen de show was fake news, ook het nieuws dat er op volgde.

In Nederland hebben dergelijke radio-uitzendingen ook wel eens voor paniek gezorgd, zoals bij uitzending van Ratelslangen in Uithuizerveen door de NCRV in april 1958. Een jaar later werd een live hoorspel – ‘Het gebeurde onverwacht’ – over een aanval met kernwapens en uit te zenden door de AVRO op last van de autoriteiten afgelast omdat er voor massale paniek werd gevreesd.

Beluister de originele opname van War Of the Worlds:

Foto: Orson Welles met zijn cast van War of the Worlds