Supermarkt: wees transparant over voedselverspilling

Bijna 30 miljoen kilo. Dat is de hoeveel voedsel de Britse supermarktketen Tesco volgens recent gepubliceerde cijfers verspilde in de eerste zes maanden van 2013. Maar waar in Groot-Brittannië openheid van zaken wordt gegeven, blijft het bij de Nederlandse supermarkten nog vrij stil. Daarom presenteerde ik op Wereldvoedseldag (16 oktober) een initiatiefwetsvoorstel dat supermarkten verplicht voedselverspillingscijfers in het jaarverslag op te nemen. Dit past bij het groeiende belang dat de consument hecht aan duurzaamheid en bij de toenemende vraag aan het bedrijfsleven om meer openheid. Daarnaast zet transparantie supermarkten aan tot het minimaliseren van voedselverspilling, en is het daarmee een effectief middel om voedselafval te verminderen.

Hier bestaat alle aanleiding voor. Volgens een recent rapport van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) gebruiken we wereldwijd 28 procent van onze landbouwgrond om voedsel te verbouwen dat uiteindelijk door niemand wordt gegeten. Op hetzelfde moment zien we dat bijna één miljard mensen wereldwijd honger lijden. Wanneer Europa en de Verenigde Staten een kwart minder voedsel zouden verspillen, bespaart dit al genoeg eten om iedereen ter de wereld voedselzekerheid te kunnen bieden. Daarnaast legt voedselverspilling een enorm beslag op natuurlijke hulpbronnen en draagt het bij aan klimaatverandering. Om hier de orde van grootte te schetsen: de CO2-uitstoot van wereldwijde voedselverspilling is hoger dan de totale CO2-uitstoot van West-Europa.

Milieulast Hoeveel voedsel er jaarlijks in de afvalbak van de Nederlandse supermarkten belandt, is niet bekend, maar we spreken over tientallen, mogelijk honderden miljoenen kilo’s. Per verspilde kilo is de milieulast hoog. Dit komt omdat het voedsel al een uitvoerig productieproces heeft doorlopen: oogst, bewerking, verpakking en vaak vele transportkilometers. Voorbeelden uit het buitenland laten zien dat er binnen de supermarktbranche grote verschillen bestaan in hoeveel men weggooit. Zo concludeerden wetenschappers in Noorwegen dat verschillende supermarkten dezelfde producten in totaal andere hoeveelheden verspillen. Onderzoek van de Universiteit van Arizona liet zien dat in de VS de meest efficiënte retailers tot wel 35 keer minder eten weggooien dan de zwakke broeders binnen de markt.

Het is daarom ook teleurstellend dat de brancheorganisatie van de Nederlandse supermarkten – het Centraal Bureau Levensmiddelen (CBL) – in reactie op mijn voorstel om supermarkten te verplichten hun verspillingscijfers te publiceren, de hete aardappel doorschuift naar de consument. In een persbericht liet het CBL weten dat volgens haar mijn pleidooi ‘aan de verkeerde [is] gericht’ omdat de consument degene is die ‘verreweg het meeste weggooit’. Supermarkten weten volgens het CBL al goed wat ze weggooien en doen volgens de brancheorganisatie reeds al het mogelijke om voedselverspilling tot een minimum te beperken. ‘Producten weggooien betekent kosten maken’, aldus een woordvoerster van het CBL, ‘en dat proberen we te voorkomen’.

Verspilling binnen huishoudens Een paar dingen vallen op. In de eerste plaats: eens. Verspilling binnen huishoudens vormt een groot deel van het probleem, en de overheid moet samen optrekken met winkelketens en producenten om daar iets aan te doen. Daarnaast ben ik van mening dat wanneer er goede cijfers zijn over voedselverspilling, het zaak is dat deze op tafel komen. Dan pas weten we waar we over praten. Verder nog een aanvulling. Wat ontbreekt in het verhaal van het CBL – en wat belangrijk is om het probleem te kunnen begrijpen – is dat er binnen de supermarktbranche ook prikkels bestaan die juist aanzetten tot voedselverspilling. De belangrijkste is de behoefte om altijd volle schappen te presenteren. Dit is service naar de klant, maar wordt ook aangemoedigd door hoge winstmarges op producten als voorverpakte sla. Vooral bij versproducten zorgt dit voor veel verspilling. Dit zien we terug in de cijfers van Tesco, waar groente, fruit en bakkerijwaren het meest worden weggegooid. Tesco kondigt daarom aan in 600 van haar winkels de broodafdelingen anders te gaan inrichten zodat met minder voorraad kan worden gewerkt.

Naast een slimmere inrichting, zijn er op het gebied van voorraadbeheer nog vele andere innovaties die kunnen bijdragen aan vermindering van verspilling. Het bestellen in kleinere standaardhoeveelheden bijvoorbeeld, maar ook het beter inschatten van het koopgedrag van de klant (bijvoorbeeld met inzicht in de lokale weersverwachting) kan hierbij helpen. Ook valt er voor veel supermarkten winst te behalen met betere methoden om vers etenswaar te bewaren, of met het effectiever (en hoger) afprijzen van producten die bijna over de datum gaan. Daarnaast kan worden nagedacht over manieren om (bijna) verspild voedsel toch nog aan te bieden. Er zijn initiatieven waarbij van verse groenten (nog voor de houdbaarheidsdatum verstrijkt) soepen, sauzen en kant-en-klaar maaltijden worden gemaakt. Ook zijn er nog veel onbenutte mogelijkheden om voedsel vaker beschikbaar te stellen aan de Voedselbanken.

Het is tijd dat supermarkten gaan inzetten op deze best practices . Transparantie over voedselverspilling is eerlijk tegenover de klant en geeft een noodzakelijke stimulans.