Studenten moeten voortaan ingewijd worden in de geopolitiek

Het hoger onderwijs moet gemakzucht en vrijblijvendheid achter zich laten

Opnieuw een wereldcrisis, nu de door Poetin ontketende oorlog tegen Oekraïne met miljoenen vluchtelingen, platgebombardeerde steden en doden (aan weerszijden) tot gevolg. Sinds 2/24 plaatsen we deze crisis direct na de klimaatverandering (al lijkt het dat de wereldwijde klimaatcrisis nu in de schaduw moet staan van de bloedige escalatie aan de oostgrens van Europa).

Vele vragen dienen zich aan. Over oorlog en vrede, over voedseltekorten, over een nieuwe bewapeningswedloop, over het interne Russische verzet. Een complete opsomming van relevante vragen is nog niet mogelijk. Maar één urgente vraag moet uit het verborgene verlost worden: wat leren onze studenten in het hoger onderwijs (hogescholen en universiteiten) over de geopolitiek in onze wereld? Geopolitiek te omschrijven als ‘idee- en machtsvorming over geografische posities en belangen’.

Het gaat daarbij niet zozeer om de voor de hand liggende disciplines als geografie, internationale betrekkingen of politicologie. Hoewel deze studies zich vaak richten op ‘machtsanalyses’ van ‘wereldmachten’ blijven ze een uitzondering. Het hoger onderwijs als geheel kent in zijn curriculum geen verplicht onderdeel over de betrokkenheid van Nederland bij het wereldgebeuren. Geopolitiek is kennelijk iets voor experts en politieke woordvoerders ‘buitenland’. Of voor Studium Generale-programma’s en leerroutes bij letterenstudies, die geheel vrijblijvend gevolgd kunnen worden. Maar niet iets voor studenten die later medeverantwoordelijk zullen zijn voor de vormgeving van onze wereld.

Zelf kwam ik als begeleidend docent tot de conclusie dat HKU-studenten zich wel in hun projecten een maatschappelijke betrokkenheid toonden maar geen kennis hadden van een bredere, geopolitieke context. Om die reden stelde ik de studieleiding van de HKU voor om in januari van dit jaar een speciaal geopolitiek seminar van twee weken te organiseren met als vraag What about the world around you? Het seminar is inmiddels afgerond (nog voor de oorlog tegen Oekraïne uitbrak) en leverde een paar interessante inzichten op die ik graag met de lezers van joop.nl deel.

Allereerst het gegeven dat de betrokken studenten zich individueel wel het lot van de wereld aantrekken maar het moeilijk vinden om in hun studie en daarbuiten het thema naar een meer collectief niveau te tillen. Een inzicht dat werd versterkt door de bestudering van het amor mundi van Hannah Arendt. Deze filosofe pleitte in de vorige eeuw voor een liefde voor de wereld door interesse in de ander te tonen, het publieke debat aan te gaan en voor een gezamenlijk optreden bij het vormgeven van de wereld.

Hoewel het begrip geopolitiek zelf vaag kan overkomen werd het door de studenten concreet gemaakt in gesprekken met vluchtelingen, een bezoek aan een AZC en een veldonderzoek naar de kwaliteit van de Utrechtse multiculturele wijk Lombok. Het spelen van een Wereldburgerjury gaf de studenten de mogelijkheid om in de huid van aanklager, verdediger, getuigen en jury te kruipen om de eigen, eerste geopolitieke inzichten onder woorden te brengen. Bij al deze leermomenten werden de studenten gestimuleerd door de bril van een dichter, voordrachtskunstenaar, musicus, theatermaker of creatief coach naar de geopolitiek van alledag te kijken. Als toets moesten de studenten een brief schrijven aan Moeder Aarde over hun bevindingen tijdens het seminar. Ook hier kwam het amor mundi vaak aan de orde, bij verschillende studenten voorzien van een ‘sorry’ dat zij zich het lot van de wereld te weinig hadden aangetrokken.

De positieve ervaringen die studenten, docenten en de studieleiding hebben opgedaan rechtvaardigen de oproep om in het hoger onderwijs een verplichte geopolitiek module op te nemen. Niet in een autoritaire vorm van colleges van experts die hun vaak sleetse analyses als een langspeelplaat afdraaien, maar interactief en creatief: waar de samenwerking tussen studenten, met steun van docenten en kunstenaars, de motor is voor nieuwe inzichten en kennis. De oorlog in Oekraïne maakt duidelijk dat we de gemakzucht en vrijblijvendheid van het hoger onderwijs van ons moeten afschudden.

Tot slot een citaat van een studente die deelnam aan het HKU-seminar:

‘Mijn rol in de wereld is voor mij nog onduidelijk. Wel voel ik dat ik onderdeel ben van een groter geheel. Ik ben zoekende naar welke rol bij mij past en waarin ik iets kan bijdragen aan de wereld. Ik denk/hoop dat dit een constante zoektocht blijft die me steeds bewust laat nadenken over mijn plekje in de wereld. Mijn plek zal denk ik door mijn leven heen en door de kennis die ik opdoe steeds weer veranderen, waardoor ik hopelijk op verschillende manieren iets kan bijdragen aan deze wereld.’

NB: De schrijver heeft van het seminar een uitgebreid persoonlijk verslag gemaakt.

cc-foto: Pedrik