Structuur van eliteclub van 100 topambtenaren verhindert reorganisatie van ambtenarenapparaat op voorhand

Speciale rechtspositie houdt kartel van baantjes voor hoogste ambtenaren in stand.

In het hoofdlijnenakkoord is een algehele vermindering van het ambtenarenapparaat van 20% opgenomen. Vanuit efficiency- en kostenoverwegingen een uiterst zinvol besluit. Toch moeten bij de haalbaarheid van dat voornemen vraagtekens worden geplaatst, vanwege de bijzondere rechtspositie en structuur van het rijksambtenarenapparaat in Nederland.

De hoogste en best betaalde 90-100 rijksambtenaren vormen een bijzondere groep ambtenaren die zijn ondergebracht in de zogenaamde “Topmanagementgroep” met een speciale rechtspositie en formele werkgever. De beoogde nieuwe premier Dick Schoof behoorde tot die groep en formateur Richard van Zwol zit als topambtenaar daar nog steeds in.

Op veel ministeries zijn grote schandalen de afgelopen decennia in de publiciteit gekomen waarvan de meest recente nog vers in het geheugen liggen. Zoals de toeslagenaffaire en het Groninger gasdossier. Maar ook de al jaren heersende financiële chaos bij het ministerie van VWS, waarvoor de Algemene Rekenkamer al jaren waarschuwt.

De hoogste ambtelijke baas van een ministerie, de Secretaris-Generaal (SG) is altijd lid van de Topmanagementgroep. Dat geldt ook voor de vele Directeur-Generaals (DG’s) die op een ministerie werkzaam zijn.

Voor falend leiderschap, ernstig mismanagement en wanbeleid op een ministerie zijn dus altijd de SG en één of meerdere DG’s eindverantwoordelijk. Maar door hun speciale rechtspositie worden die niet direct de laan uitgestuurd. Ze krijgen een herkansing op een ander departement. Met een grote kans om hun getoonde incompetentie bij een andere uitvoeringsorganisatie of ministerie nog eens te herhalen.

Want het solliciteren voor een nieuwe baan gebeurt bij een ander lid van deze zelfde bijzonder goed beschermde kleine eliteclub. Er is dus sprake van een feitelijk juridisch beschermde baantjescarrousel voor topambtenaren, waardoor bewezen falend leiderschap en incompetentie op het hoogste verantwoordelijkheidsniveau gewoon in stand blijven.

De omstreden topambtenaar die leiding gaf op de werkvloer in de toeslagenaffaire kon zonder blikken of blozen gewoon weer aan de slag in een topbaan bij Justitie. Zolang deze speciale rechtspositie van topambtenaren niet drastisch verandert en de beschermde baantjescarrousel intact blijft zal Nederland nieuwe schandalen en affaires bij ministeries en overheidsorganisaties vanwege incompetent leiderschap “billigend in kauf” moeten nemen.

De in het hoofdlijnenakkoord besloten reductie van ambtenaren zal wel uitgevoerd kunnen worden op het midden en lagere niveau. Alleen zijn dat niet de managementlagen die de bestuurscultuur kunnen veranderen. Dat kan alleen als je de toplaag flink aanpakt. Dat wordt echter verhinderd door hun speciale rechtspositie. NSC kan dus fluiten naar de door hen zo gewenste verandering van de bestuurscultuur.