Strijd om de werkelijke macht in Nederland laait weer op

Vierde macht fel tegen rechtse koers en 20 procent reductie ambtenarenapparaat.

De feitelijke macht van ambtenaren wordt door critici ook wel de zogenaamde vierde macht genoemd. Naast de traditionele indeling van de trias politica in wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht. Machten die, volgens de theorie, volstrekt onafhankelijk moeten zijn.

De weerbarstige praktijk laat nogal wat voorbeelden zien dat die scheidingsgrens van wetgevende en uitvoerende macht nogal vaag kan zijn als het om belangrijke complexe maatschappelijke problemen gaat. Waar burgers diep door kunnen worden geraakt en ernstig worden gedupeerd. De Toeslagenaffaire en het Groninger gasdossier zijn daar goede voorbeelden van.

Na de verkiezingen van november 2023 hebben ambtenaren bijeenkomsten georganiseerd op verschillende ministeries om de gevolgen van de uitslag onderling in hun hoedanigheid van ambtenaar voor hun werkzaamheden te bespreken en te evalueren. Dat feit en de uitkomsten ervan, zijn recent in de media naar buiten gebracht. Ze vrezen voor hun baan en hebben moeite met de rechtse koers van het programkabinet.

Naast het recent verschenen rapport over de zorgwekkende staat van onze rechtsstaat is het zo nadrukkelijk als vierde macht uitspreken van haar opvatting als “uitvoerende macht” en niet als privé personen, uiterst bedenkelijk te achten. Zeker met voornoemde ernstig schadende affaires voor de slachtoffers van de toeslagenaffaire en het Groninger gasdossier nog vers in het geheugen. Waarin sommige ambtenaren een wel heel bedenkelijke rol hebben gespeeld.

Natuurlijk staat het eigenbelang in privé bij de uitslag van de in de departementen georganiseerde ambtelijke bijeenkomsten voorop. Ontslag is altijd voor iedere werknemer en ambtenaar vervelend., maar soms onvermijdelijk en noodzakelijk. Zeker als er sprake is van disfunctioneren, weinig efficiënt werken, te veel bureaucratie, ondermaatse kwaliteit van presteren, en andere voor iedere grote organisatie uiterst zorgwekkende bedrijfsmatige indicatoren.

Hoogste tijd dat premier Dick Schoof als voormalig topambtenaar met geen ervaring in een harde sanering en reorganisatie, een ervaren saneerder uit het bedrijfsleven in zijn regering als bewindspersoon krijgt. Daar zullen alle burgers, ongeacht hun politieke kleur, voordeel van hebben. Het vertrouwen van de burgers in de overheid zal er met zekerheid groter door worden.

In de gelederen van de VVD en wellicht NSC, zitten genoeg (gepensioneerde) charismatische leiders uit het bedrijfsleven die weten hoe je met dit bijltje moet hakken om een beter en meer fatsoenlijk functionerende rijksoverheidsorganisatie te krijgen.

Gelukkig leven we in een tijd dat geen enkele ambtenaar met kwaliteiten die onverhoopt ontslagen wordt, zonder baan zal blijven. De lagere overheden en de marktsector hebben een schreeuwend tekort aan kwalitatief goed personeel. Alleen met een forse reorganisatie scheidt je het kaf van het koren. Een sanering die feitelijk al onder premier Rutte had moeten plaatsvinden.

De overheid is geen marktsector maar kan wel veel leren van het bedrijfsleven. Een openlijke vierde macht in de organisatie wordt daar nooit geduld. Evenmin als een speciale rechtspositie van het topkader.